نقش حیاتی تقویت‌کننده‌های فرعی در تربیت، درمان و یادگیری

تقویت‌کننده‌های فرعی: نقش و اهمیت‌شون

تقویت‌کننده‌ی فرعی عبارت است از یه محرک که بعد از ارتباط با یه تقویت‌کننده‌ی اصلی، رفتار رو قوی‌تر می‌کنه. مثلاً، وقتی به سگ‌تون یه خوراکی می‌دید و بهش می‌گید “آفرین پسر خوب!”، هم از تقویت‌کننده‌ی اصلی یعنی خوراکی بهره‌مند می‌شه و هم از تقویت‌کننده‌ی فرعی که همون تحسین کلامیه. تقویت‌کننده‌های اصلی ذاتاً به نیازهای زیستی ربط دارن، در حالی که تقویت‌کننده‌های فرعی باید با این تقویت‌کننده‌های ذاتی ربط پیدا کنن تا بتونن تأثیر بذارن. پس، سگ‌تون ممکنه تحسین کلامی رو با پاداش مرتبط ندونه، مگه اینکه اون رو با خوراکی همراه کنید.

نقش تقویت‌کننده‌های فرعی در فرآیند شرطی‌سازی

تقویت‌کننده‌های فرعی می‌تونن نقش مهمی در فرآیند شرطی‌سازی داشته باشن. گرچه این تقویت‌کننده‌ها اول باید با یه تقویت‌کننده‌ی اصلی ارتباط پیدا کنن، اما در نهایت می‌تونن رفتار رو تقویت کنن و موجود زنده رو به انجام یه کار وادار کنن. این نکته توی یادگیری چیزای جدید یا تلاش برای تغییر رفتارهای نامناسب خیلی مفیده.

تقویت‌کننده‌های فرعی توی شرطی‌سازی عاملی

با پاداش دادن به بعضی رفتارها، ما اون رفتارها رو توی آینده تشویق می‌کنیم. ولی همه‌ی تقویت‌کننده‌ها مثل هم نیستن و بعضیاشون می‌تونن بیشتر از بقیه انگیزه ایجاد کنن. سگ توی مثال قبلی ما احتمالاً بیشتر به یه تقویت‌کننده‌ی اصلی مثل خوراکی انگیزه داره تا به یه نوازش سر (که یه تقویت‌کننده‌ی فرعیه) چون غذا یه نیاز زیستی شدیدتری رو برطرف می‌کنه. اگه مربی سگ بخواد اون غذا رو با یه جور تقویت‌کننده‌ی فرعی مثل صدای سوت ترکیب کنه، صدای سوت بالاخره با غذا ربط پیدا می‌کنه و به‌ عنوان یه نوع تقویت‌کننده‌ی فرعی عمل می‌کنه.

تقویت‌کننده‌های فرعی در برابر تقویت‌کننده‌های اصلی

تقویت‌کننده‌های اصلی به طور طبیعی وجود دارن و نیازی به یادگیری ندارن. نمونه‌هایی از تقویت‌کننده‌های اصلی، که بعضی وقتا بهشون تقویت‌کننده‌های غیرشرطی هم می‌گن، شامل چیزایی هستن که نیازهای اساسی برای زنده موندن رو برآورده می‌کنن، مثل آب، غذا، خواب، هوا و رابطه‌ی جنسی. از اون طرف، تقویت‌کننده‌های فرعی که بهشون تقویت‌کننده‌های شرطی هم می‌گن، ذاتاً وجود ندارن و باید یادشون گرفت. پول یه نمونه از تقویت‌کننده‌ی فرعیه. پول کمک می‌کنه رفتارها قوی بشن، چون می‌شه ازش استفاده کرد برای به‌دست آوردن تقویت‌کننده‌های اصلی مثل غذا، لباس و سرپناه (و چیزای دیگه).

یه تفاوت دیگه بین تقویت‌کننده‌های فرعی و تقویت‌کننده‌های اصلی اینه که کدوم قسمتای مغز این تقویت‌کننده‌ها رو پردازش می‌کنن. تقویت‌کننده‌های اصلی انگار بیشتر روی قسمتای قدیمی‌تر مغز (مثل اینسولای قدامی) تأثیر می‌ذارن، در حالی که تقویت‌کننده‌های فرعی بیشتر روی قسمتای جدیدتر مغز (مثل قشر اوربیتوفرونتال قدامی) اثر می‌ذارن.

تقویت‌کننده‌های فرعی و اصلی

تقویت‌کننده‌های فرعی، محرک‌های بی‌اثر هستن که فقط وقتی تقویت‌کننده می‌شن که با یه تقویت‌کننده‌ی اصلی همراه بشن. این تقویت‌کننده‌ها از طریق ارتباط به نیازهای زیستی وابسته می‌شن و باید یادشون گرفت. به همین خاطر، بهشون تقویت‌کننده‌های شرطی هم می‌گن و توی قسمتای جدیدتر مغز پردازش می‌شن.

برعکس، تقویت‌کننده‌های اصلی محرک‌های طبیعی هستن که ذاتاً تقویت‌کننده هستن و نیازی نیست با یه تقویت‌کننده‌ی دیگه همراه بشن. این تقویت‌کننده‌ها مستقیماً به نیازهای زیستی ربط دارن و احتیاجی به یادگیری ندارن. بهشون تقویت‌کننده‌های غیرشرطی هم می‌گن و توی قسمتای قدیمی‌تر مغز پردازش می‌شن.

مثال‌هایی از تقویت‌کننده‌های فرعی

اقتصاد توکن‌ها یه نمونه‌ی خوب از اینه که چطوری می‌شه از تقویت‌کننده‌های فرعی توی شرطی‌سازی عاملی استفاده کرد. توی اقتصاد توکن‌ها، آدما به خاطر رفتارهای خوبشون، توکن، چیپ یا ستاره می‌گیرن. بعد می‌تونن این توکن‌ها رو با چیزای دیگه‌ای که می‌خوان عوض کنن. والدین، معلم‌ها و درمانگرا به‌طور مکرر از تقویت‌کننده‌های فرعی برای تشویق بچه‌ها و مراجعین به انجام رفتارهای خوب استفاده می‌کنن. هرچند این توکن‌ها به خودی خود ارزشی ندارن، ولی می‌شه ازشون استفاده کرد برای خرید تقویت‌کننده‌های اصلی مثل نوشابه، آب‌نبات و امتیازای دیگه. بعد از اینکه این ارتباط شکل گرفت، خود توکن‌ها تبدیل به یه تقویت‌کننده می‌شن.

مزایای استفاده از تقویت‌کننده‌های فرعی

اما مزایای استفاده از تقویت‌کننده‌های فرعی چیه؟ چرا باید زحمت یه ارتباط رو به خودمون بدیم و راحت از تقویت‌کننده‌های اصلی استفاده نکنیم؟ همون‌طور که احتمالاً حدس زدید، تقویت‌کننده‌های اصلی فقط وقتی تقویت‌کننده هستن که موضوع توی یه حالت محرومیت باشه. مثلاً، یه سگ اگه سیر باشه و حالش خوب باشه، احتمالاً در ازای یه خوراکی ترفند یاد نمی‌گیره. به همین ترتیب، یه بچه اگه ناهارشو خورده باشه، احتمالاً اتاقش رو مرتب نمی‌کنه که یه خوراکی بگیره. تقویت‌کننده‌ی فرعی به مربی این اجازه رو می‌ده که حتی اگه موضوع نیازی زیستی نداره، باز هم تقویت ارائه بده. تقویت‌ فرعی کمتر تحت تأثیر اشباع قرار می‌گیره و به همین خاطر، این امکان رو فراهم می‌کنه که توی هر زمانی تقویت ارائه بشه.

تقویت‌کننده‌های فرعی توی درمان

تقویت‌کننده‌های فرعی همچنین می‌تونن به عنوان ابزاری برای تغییر رفتار توی محیط‌های درمانی استفاده بشن. مثلاً:

• اقتصاد توکن‌ها: یه درمانگر ممکنه از اقتصاد توکن‌ها استفاده کنه تا تغییر رفتار مثبت رو تشویق کنه. آدما وقتی رفتارهای مثبت نشون می‌دن، توکن می‌گیرن و می‌تونن اونارو با پاداشای ملموس عوض کنن. این روش معمولاً توی مدرسه‌ها استفاده می‌شه، ولی توی محیط‌های درمانی روانی و اعتیاد هم دیده می‌شه.
• تقویت اجتماعی: یه درمانگر ممکنه از تعریف و تمجید به‌عنوان یه تقویت‌کننده‌ی فرعی استفاده کنه تا بازخورد مثبت بده وقتی مراجع‌ها دارن پیشرفت می‌کنن. این نه تنها رفتار رو تقویت می‌کنه، بلکه به تقویت عزت نفس مثبت، افزایش اعتماد به نفس و بیشتر شدن انگیزه هم کمک می‌کنه.
• پاداش پیشرفت: تقویت‌کننده‌های فرعی می‌تونن برای پاداش دادن به پیشرفت افراد در مسیری که دارن به هدفاشون می‌رسن، استفاده بشن. این ممکنه شامل چیزایی مثل تعریف کلامی یا توکن‌هایی باشه که بعداً می‌شه باهاشون جوایز اصلی رو خرید، وقتی دیگه به اون هدف رسیدن. تقویت‌ فرعی توی این مسیر می‌تونه به آدما کمک کنه که برای تموم کردن کارشون انگیزه داشته باشن.

جمع‌بندی

تقویت‌کننده‌های فرعی از اصول شرطی‌سازی عاملی استفاده می‌کنن تا رفتارهای خوب رو تقویت کنن، حتی اگه نیازهای زیستی موضوع قبلاً برطرف شده باشه. پس، این تقویت‌کننده‌ها می‌تونن توی موقعیتای مختلفی مفید باشن، از خونه گرفته تا مدرسه و محیط‌های درمانی.

“`