آزمایش زندان استنفورد: رازهای شگفت‌انگیز آن!

آزمایش زندان استنفورد: بررسی تأثیرات زندانی و نگهبان

در آگوست 1971، روانشناس فیلیپ زیمباردو و همکارانش آزمایشی را طراحی کردند تا تأثیرات زندانی بودن یا نگهبان بودن را بررسی کنند. آزمایش زندان استنفورد، که به عنوان آزمایش زیمباردو نیز شناخته می‌شود، به یکی از معروف‌ترین و جنجالی‌ترین مطالعات تاریخ روانشناسی تبدیل شد. این مطالعه سال‌هاست که در کتاب‌های درسی، مقالات، کلاس‌های روانشناسی و حتی فیلم‌ها به عنوان یک موضوع کلیدی مطرح می‌شود. در ادامه، به بررسی جزئیات این آزمایش، یافته‌های آن و انتقاداتی که به اعتبار علمی و ارزش آن وارد شده، خواهیم پرداخت.

هدف از آزمایش زندان استنفورد

زیمباردو، همکلاسی سابق روانشناس معروف استنلی میلگرام بود. میلگرام به خاطر آزمایش معروف اطاعت خود شناخته شده است و زیمباردو به دنبال گسترش تحقیقات میلگرام بود. او می‌خواست تأثیر متغیرهای موقعیتی بر رفتار انسانی را بیشتر بررسی کند. به‌طور خاص، محققان می‌خواستند بدانند که شرکت‌کنندگان در یک محیط شبیه زندان چگونه واکنش نشان خواهند داد. آنها کنجکاو بودند که آیا افراد سالم از نظر جسمی و روانی که می‌دانستند در یک آزمایش شرکت می‌کنند، در یک محیط زندانی رفتارشان تغییر خواهد کرد یا خیر.

انواع متغیرها در تحقیقات روانشناسی

شرکت‌کنندگان در آزمایش زندان استنفورد

برای انجام آزمایش، محققان یک زندان شبیه‌سازی شده در زیرزمین ساختمان روانشناسی دانشگاه استنفورد راه‌اندازی کردند. سپس 24 دانشجوی کارشناسی را برای ایفای نقش‌های زندانی و نگهبان انتخاب کردند. شرکت‌کنندگان از میان 70 داوطلب دیگر انتخاب شدند که هیچ سابقه جنایی، مشکل روانی و شرایط پزشکی قابل توجهی نداشتند. هر داوطلب موافقت کرد که به مدت یک تا دو هفته در آزمایش زندان استنفورد شرکت کند و در ازای آن روزانه 15 دلار دریافت کند.

محیط و رویه‌ها

زندان شبیه‌سازی شده شامل سه سلول زندان به ابعاد شش در نه فوت بود. هر سلول سه زندانی را در خود جای می‌داد و شامل سه تختخواب بود. اتاق‌های دیگری در مقابل سلول‌ها برای نگهبانان و رئیس زندان استفاده می‌شد. یک فضای کوچک به عنوان اتاق انفرادی و یک اتاق کوچک دیگر به عنوان حیاط زندان اختصاص داده شده بود. 24 داوطلب به‌طور تصادفی به گروه زندانیان یا نگهبانان تقسیم شدند. زندانیان باید به مدت 24 ساعت در روز در زندان شبیه‌سازی شده می‌ماندند. نگهبانان به کار در تیم‌های سه‌نفره برای شیفت‌های هشت ساعته منصوب شدند. پس از هر شیفت، آنها اجازه داشتند به خانه‌های خود برگردند تا شیفت بعدی.

محققان توانستند رفتار زندانیان و نگهبانان را با استفاده از دوربین‌ها و میکروفون‌های مخفی مشاهده کنند.

نتایج آزمایش زندان استنفورد

آزمایش زیمباردو چه نتایجی به همراه داشت؟ در حالی که این آزمایش در ابتدا قرار بود 14 روز به طول بینجامد، اما به دلیل شرایطی که برای شرکت‌کنندگان دانشجویی پیش آمد، پس از شش روز متوقف شد. نگهبانان به رفتارهای آزاردهنده روی آوردند و زندانیان شروع به نشان دادن نشانه‌های استرس و اضطراب شدید کردند. نکته قابل توجه این است که:

• در حالی که زندانیان و نگهبانان اجازه داشتند به هر شکلی که می‌خواهند با یکدیگر تعامل کنند، این تعاملات خصمانه و حتی غیرانسانی بود.
• نگهبانان به سمت زندانیان رفتارهای تهاجمی و آزاردهنده‌ای را آغاز کردند و زندانیان به حالت انفعالی و افسرده درآمدند.
• پنج نفر از زندانیان شروع به تجربه احساسات منفی شدید، از جمله گریه و اضطراب حاد کردند و مجبور به ترک زودهنگام آزمایش شدند.

حتی خود محققان نیز شروع به از دست دادن درک واقعیت از وضعیت کردند. زیمباردو، که به عنوان رئیس زندان عمل می‌کرد، رفتار آزاردهنده نگهبانان را نادیده گرفت تا اینکه دانشجوی تحصیلات تکمیلی، کریستینا ماسلَچ، نسبت به شرایط زندان شبیه‌سازی شده و اخلاق ادامه آزمایش اعتراض کرد.

یکی از توضیحات ممکن برای نتایج این آزمایش، ایده «از خود بی‌خود شدن» است که بیان می‌کند، عضویت در یک گروه بزرگ می‌تواند ما را به انجام رفتارهایی که در غیر این صورت خودمان انجام نمی‌دهیم، سوق دهد.

تأثیرات روانی زندانی بودن

تأثیر آزمایش زندان زیمباردو

این آزمایش به شهرت رسید و به طور گسترده‌ای در کتاب‌های درسی و دیگر نشریات مورد استناد قرار گرفت.

تجربه زندان استنفورد و تأثیرات آن بر رفتار انسانی

به گفته زیمباردو و همکارانش، تجربه زندان استنفورد نشان‌دهنده نقش قدرتمند شرایط در رفتار انسانی است. با قرار گرفتن نگهبانان در موقعیت قدرت، آن‌ها شروع به رفتارهایی کردند که معمولاً در زندگی روزمره یا در شرایط دیگر از خود نشان نمی‌دادند. زندانیان، که در وضعیتی قرار داشتند که هیچ کنترلی واقعی نداشتند، به تدریج مطیع و افسرده شدند. در سال ۲۰۱۱، مجله فارغ‌التحصیلان استنفورد به مناسبت چهلمین سالگرد این آزمایش، نگاهی به آن داشت. این مقاله شامل مصاحبه‌هایی با چندین نفر از افراد درگیر، از جمله زیمباردو و سایر محققان، و همچنین برخی از شرکت‌کنندگان بود.

در این مصاحبه‌ها، ریچارد یاکو، یکی از زندانیان این آزمایش، پیشنهاد کرد که این آزمایش قدرت نقش‌ها و انتظارات اجتماعی را در رفتار فرد نشان می‌دهد. در سال ۲۰۱۵، این آزمایش موضوع یک فیلم سینمایی به نام «تجربه زندان استنفورد» شد که وقایع مطالعه ۱۹۷۱ را به تصویر کشید.

انتقادات از تجربه زندان استنفورد

در سال‌های پس از انجام این آزمایش، انتقادات متعددی نسبت به این مطالعه مطرح شد. برخی از این انتقادات شامل موارد زیر است:

• مسائل اخلاقی: تجربه زندان استنفورد به عنوان نمونه‌ای از تحقیقات غیراخلاقی شناخته می‌شود. این آزمایش به دلیل عدم رعایت استانداردهای تعیین‌شده توسط کدهای اخلاقی متعدد، از جمله کد اخلاق انجمن روان‌شناسی آمریکا، نمی‌تواند توسط محققان امروزی تکرار شود.
• چرا آزمایش زیمباردو غیراخلاقی بود؟ آزمایش زیمباردو به دلیل عدم دریافت رضایت کامل، سوءاستفاده از شرکت‌کنندگان و عدم برگزاری جلسات مناسب توضیح پس از آزمایش، غیراخلاقی تلقی می‌شود. یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که مسائل اخلاقی دیگری نیز وجود داشته که اعتبار علمی آزمایش را زیر سوال می‌برد، از جمله اینکه ممکن است محققان رفتارهای آزاردهنده را تشویق کرده باشند.
• عدم قابلیت تعمیم: برخی منتقدان معتقدند که این مطالعه به دلیل عوامل مختلف، قابلیت تعمیم ندارد. نمونه شرکت‌کنندگان (اکثراً مردان سفیدپوست و طبقه متوسط) نماینده‌ای از جمعیت وسیع‌تر نیست و بنابراین نتایج آن به جمعیت‌های دیگر قابل تعمیم نیست.
• عدم واقع‌گرایی: تجربه زندان زیمباردو همچنین به دلیل عدم اعتبار اکولوژیکی مورد انتقاد قرار گرفته است. اعتبار اکولوژیکی به میزان واقع‌گرایی که یک تنظیم آزمایشی شبیه‌سازی شده با وضعیت واقعی که می‌خواهد تقلید کند، اشاره دارد. در حالی که محققان سعی کردند محیط زندان را بازسازی کنند، اما نمی‌توان تمام متغیرهای محیطی و موقعیتی زندگی زندان را به طور کامل تقلید کرد.

انتقادات اخیر

بررسی‌های اخیر از آرشیوهای آزمایش و مصاحبه با شرکت‌کنندگان، مشکلات عمده‌ای را در روش تحقیق، طراحی و رویه‌های استفاده شده نشان داده است. این موارد اعتبار، ارزش و حتی اصالت مطالعه را زیر سوال می‌برد. این گزارش‌ها، شامل بررسی سوابق مطالعه و مصاحبه‌های جدید با شرکت‌کنندگان، همچنین بر برخی از یافته‌ها و فرضیات کلیدی آن شک و تردید ایجاد کرده است. از جمله مسائل مطرح شده:

• یکی از شرکت‌کنندگان پیشنهاد کرد که برای ترک آزمایش، یک بحران ساختگی ایجاد کرده است زیرا نگران نمرات درسی خود بود.
• شرکت‌کنندگان دیگر نیز گزارش دادند که رفتار خود را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که به «کمک» به آزمایش کمک کند.
• شواهد نشان می‌دهد که محققان رفتار نگهبانان را تشویق کرده و در ایجاد رفتارهای آزاردهنده آن‌ها نقش داشته‌اند.

در سال ۲۰۱۹، مجله American Psychologist مقاله‌ای منتشر کرد که به نقد این آزمایش مشهور پرداخت. این مقاله به عدم اعتبار علمی مطالعه اشاره کرده و نتیجه‌گیری کرد که تجربه زندان استنفورد «یک مطالعه بسیار معیوب است که باید زودتر از بین می‌رفت.» در بیانیه‌ای که در وب‌سایت رسمی آزمایش منتشر شد، زیمباردو تأکید کرد که این انتقادات، نتیجه‌گیری اصلی مطالعه را که نشان می‌دهد نیروهای موقعیتی می‌توانند رفتار فرد را به شیوه‌های مثبت و منفی تغییر دهند، تضعیف نمی‌کند.

نکته پایانی

تجربه زندان استنفورد هم در داخل و هم در خارج از حوزه روان‌شناسی شناخته شده است. در حالی که این مطالعه به دلایل مختلف مدتهاست مورد انتقاد قرار گرفته، انتقادات اخیر از رویه‌های این مطالعه، نقص‌های علمی آزمایش را بیشتر نمایان کرده است.

تأثیرات سلامت روان بر زندانیان تازه آزاد شده