سیفلیس از کجا آمد؟ کشف ریشه آمریکایی و میراث تلخ استعمار

تازه‌ترین پژوهش‌ها درباره‌ی ریشه‌های بیماری سیفلیس

یه گروه تحقیقاتی، که سرپرستاش از اعضای مؤسسه‌ی ماکس پلانک در رشته‌ی انسان‌شناسی تکاملی هستن، یه قدم اساسی برداشتن سمت حل کردن یه ماجرای قدیمی و بحث‌برانگیز: اینکه آیا سیفلیس، این بیماری رو، آخرای قرن پانزدهم از قاره‌ی آمریکا به اروپا بردن یا اینکه این بیماری قبلاً هم تو اروپا بوده؟ بررسی ژنوم‌های باکتری‌های باستانی که از استخون‌هایی مربوط به قبل از سال ۱۴۹۲ به دست اومده، نشون می‌ده که این بیماری از آمریکا اومده، اما پخش شدن جهانی‌ش، هنوزم یه یادگار تلخ از دوران استعمار به حساب میاد.

تو بهار سال ۱۴۹۵ میلادی، ارتش ایتالیایی شارل هشتمِ فرانسه، به خاطر شیوع یه بیماری ناشناخته که خیلی سریع پخش شده بود، مجبور شد عملیات نظامی‌اش رو متوقف کنه. این بیماری با مرگ و میر بالا، خیلی زود همه جای اروپا رو گرفت و کسایی که ازش جون سالم به در بردن هم با مشکلات جسمی و روحی جدی درگیر شدن. اون اپیدمی که اسنادش هست الان به عنوان اولین گزارش تاریخی از سیفلیس شناخته میشه.

کشمکش بر سر منشأ سیفلیس

ریشه‌ی سیفلیس، موضوعی هست که سال‌هاست بحث‌ها و مجادله‌های زیادی دربارش وجود داره. شیوع این بیماری، یه مدت کوتاه بعد از برگشت کلمب و خدمه‌ش از اولین سفرهاشون به قاره‌ی آمریکا اتفاق افتاد، همین باعث شد بعضی‌ها فکر کنن ارتباط با سرزمین‌ها و مردم جدید، با ظهور یهویی این بیماری بی‌ربط نبوده. اگهچه خیلی از بیماری‌های واگیردار تو دوران اولیه‌ی استعمار از اروپا به آمریکا منتقل شدن و عواقب وحشتناکی برای بومی‌ها داشت، اما سیفلیس یکی از معدود بیماری‌هایی هست که احتمالاً مسیرش برعکس بوده. اسم این نظریه رو گذاشتن “نظریه‌ی کلمبیایی” که درباره‌ی سیفلیس مطرحه و تو این سال‌ها طرفدارای خودش رو پیدا کرده، ولی هنوزم مخالفایی داره.

یه جاهایی این نظریه‌ی ساده مشکل پیدا می‌کنه، اونجایی که متخصصا به آسیب‌هایی که تو استخون‌های مربوط به اروپای قرون وسطی هست دقت می‌کنن. کسایی که مدت زیادی با این بیماری زندگی کردن و همچنین بچه‌هایی که با این عفونت به دنیا اومدن، می‌تونن تغییراتی تو استخون‌ها یا دندون‌هاشون داشته باشن. تو چند دهه‌ی گذشته، تعدادی از این اسکلت‌ها که مربوط به قبل از سال ۱۴۹۲ هستن، تو اروپا پیدا شده. الان خیلی‌ها معتقدن که تاریخ سیفلیس تو اروپا خیلی قبل‌تر از کلمب شروع شده و پاندمی اواخر قرن پانزدهم به دلایلی مستقل از تماس‌های جدید بوده. ولی هیچ‌کدوم از این نظریه‌ها تایید نشدن.

بررسی پنج ژنوم باکتری باستانی

تحلیل دی‌ان‌ای باکتری‌ها که از استخون‌های باستانی به دست میاد، می‌تونه به نفع یکی از این نظریه‌ها باشه. تا حالا این دی‌ان‌ای اطلاعات زیادی درباره‌ی تاریخ پنهان طاعون، سل، جذام و آبله بهمون داده، اما باز کردن تاریخ سیفلیس یه کم سخت‌تر بوده. کیرستن بوس، سرپرست گروه آسیب‌شناسی مولکولی تو مؤسسه‌ی ماکس پلانک برای انسان‌شناسی تکاملی میگه: “چندتا ژنوم از خانواده‌ی سیفلیس از تو استخون‌های باستانی به‌دست اومده، اما این ژنوم‌ها نتونستن به سوالای اصلی که درباره‌ی نظریه‌های قبل یا بعد از کلمب هست جواب بدن.”

یه تحقیق جدید که سرپرستاش بوس و یوهانس کراوزه، مدیر بخش باستان‌شناسی ژنتیک تو مؤسسه‌ی ماکس پلانک برای انسان‌شناسی تکاملی تو شهر لایپزیگ آلمان هستن، یه قدم مهم رو برای حل این بحث برداشتن.

پژوهش‌های تازه درباره‌ی بیماری سیفلیس تو قاره‌ی آمریکا

این تحقیق که با همکاری دانشمندا و باستان‌شناسا از چندتا کشور آمریکایی انجام شده، تمرکزش روی استخون‌های باستانی این مناطق بوده. تو این استخونا، نشانه‌هایی از عفونت‌هایی دیده شده که زخم‌هایی شبیه به سیفلیس رو داشتن و مربوط به خیلی وقت پیش بودن. کاسی کیرک‌پاتریک، که یه پژوهشگر فوق دکتراست و تو این تحقیق هم بوده، می‌گه: “خیلی وقته که می‌دونیم عفونت‌هایی شبیه سیفلیس، هزاران سال تو قاره‌ی آمریکا وجود داشته، اما فقط با دیدن زخم‌ها نمی‌شه بیماری رو به‌طور کامل توضیح داد.” اون همچنین اشاره می‌کنه که بررسی استخون‌ها نمی‌تونه مشخص کنه که این بیماری تو قاره‌ی آمریکا منشأ گرفته یا از آسیا اومده و فقط تو زمانای اولیه‌ی مهاجرت انسان‌ها به قاره‌ی آمریکا که حدوداً ۱۵۰۰۰ سال پیش بوده، همراهشون اومده.

تیم تحقیق با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته، تونستن پنج ژنوم باستانی از خانواده‌ی بیماری سیفلیس رو از مکزیک، شیلی، پرو و آرژانتین جمع‌آوری و بررسی کنن. لزلی سیتتر، میکروبیولوژیست محاسباتی و محقق فوق دکترا که مسئول جمع کردن این پازل‌های مولکولی باستانی بوده، می‌گه: “اگهچه نگه‌داری از این نمونه‌ها چالش‌های خاصی داشت، اما ما تونستیم با اطمینان، ارتباط بین این شکل‌های منقرض‌شده و گونه‌هایی که امروزه روی سلامتی جهانی اثر می‌ذارن رو مشخص کنیم.”

خانواده‌ی بیماری‌های سیفلیس تو قاره‌ی آمریکا

سیفلیس یه بخشی از یه خانواد‌ه‌ی کوچیک از بیماری‌هاست که شامل یوز و بیجل هم می‌شه. این بیماری‌ها، به عنوان بیماری‌های استوایی که بهشون توجه نمی‌شه شناخته می‌شن و تو مناطق استوایی کل دنیا وجود دارن. رودریگو بارکورا، یه محقق فوق دکترا که قبلاً روی استخون‌های باستانی مکزیک کار می‌کرده، وجود هر دو بیماری سیفلیس و یوز رو تو مکزیکو سیتی، تو قرن هفدهم تأیید کرده. با استفاده از داده‌های ژنومی باستانی جدید، الان مشخص شده که قاره‌ی آمریکا قبل از اومدن کریستف کلمب، مرکز تنوع باستانی تو این گروه از بیماری‌ها بوده.

بارکورا این رو هم تأکید می‌کنه که: “ما وجود نسلای منقرض‌شده‌ی خواهر رو برای تمام شکل‌های شناخته‌شده‌ی این خانواده‌ی بیماری می‌بینیم، که این یعنی سیفلیس، یوز و بیجل، یادگارهای امروزی از این بیماری‌ها هستن که زمانی تو قاره‌ی آمریکا پخش می‌شدن.” اون ادامه می‌ده: “داده‌ها به طور واضح ریشه‌ی سیفلیس و خویشاوندانش رو تو قاره‌ی آمریکا تایید می‌کنن و این که اونا چه‌جوری از اواخر قرن پانزدهم وارد اروپا شدن، با اطلاعات به‌دست اومده کاملاً هم‌خونی داره.”

بعد از اون هم به نظر میاد که یه انفجاری تو موارد سیفلیس و یوز، حدود سال ۱۵۰۰ میلادی اتفاق افتاده. احتمالاً این دلیل وسعت و شدت شیوع این بیماری تو قرن شانزدهم تو اروپا بوده که پخش شدن جهانی‌ش هم توسط شبکه‌های قاچاق انسان و گسترش اروپایی‌ها تو قاره‌های آمریکا و آفریقا تو دهه‌ها و قرن‌های بعد راحت‌تر شد. اون نتیجه می‌گیره که: “در حالی که گروه‌های بومی آمریکایی شکل‌های اولیه‌ی این بیماری‌ها رو داشتن، اروپایی‌ها نقش اساسی تو گسترششون تو سراسر جهان داشتن.”

سوالایی که هنوز درباره‌ی ریشه‌ی سیفلیس باقی مونده

با تأیید این که ریشه‌ی سیفلیس آمریکاییه، پس چه‌جوری روایت فعلی با شواهد زخم‌های استخونی که شبیه سیفلیس‌ان و خیلی‌ها ادعا می‌کنن قبل از ۱۴۹۲ تو اروپا شناساییش کردن، جور در میاد؟ کلاوس می‌گه: “جستجوها برای تعریف این شکل‌های اولیه ادامه داره و دی‌ان‌ای باستانی قطعاً یه منبع باارزش خواهد بود.” اون اضافه می‌کنه: “کی می‌دونه که قبل از ظهور خانواده‌ی سیفلیس تو انسان‌ها یا بقیه‌ی حیوان‌ها تو کل دنیا، چه بیماری‌های مربوط به این موضوع بود که قدیمی‌تر هم بودن.”