کاهش خطرات بیماری ژنتیکی آلفا-۱ آنتی‌تریپسین

مروری بر نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین

نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین چیست؟

نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین (که گاهی فقط به آن “آلفا-1” گفته می‌شود) یک اختلال ژنتیکی ارثی است که باعث کاهش سطح پروتئینی به نام آنتی‌تریپسین آلفا-1 (AAT) می‌شود. این پروتئین از ریه‌های شما محافظت می‌کند. نقص آلفا-1 خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند آمفیزم (آسیب به کیسه‌های هوایی ریه‌ها)، سیروز (زخم کبد) و پانیکولیت (یک بیماری پوستی نادر) را افزایش می‌دهد. برخی از این شرایط می‌توانند تهدیدکننده زندگی باشند. نقص آلفا-1 گاهی به عنوان “COPD ژنتیکی” یا “آمفیزم ژنتیکی” نیز شناخته می‌شود.

نقص آلفا-1 بر چه کسانی تأثیر می‌گذارد؟

نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین بر افرادی تأثیر می‌گذارد که دو نسخه از ژن SERPINA1 را دارند که نوع غیرطبیعی پروتئین آلفا-1 را تولید می‌کند. ژن‌ها دستورالعمل‌هایی هستند که نحوه عملکرد بدن شما را تعیین می‌کنند. این تغییرات ژنی می‌توانند باعث کاهش سطح AAT یا عدم وجود آن در ریه‌های شما شوند و بسته به نوع تغییرات، ممکن است AAT در کبد شما تجمع یابد. هر یک از این تغییرات می‌تواند مشکلات سلامتی ایجاد کند. افرادی که یک نسخه غیرطبیعی و یک نسخه طبیعی از این ژن دارند (که به آن‌ها حاملان آلفا-1 گفته می‌شود) نیز ممکن است علائم داشته باشند و در معرض خطر آسیب به ریه‌ها قرار گیرند، به‌ویژه اگر سیگار بکشند.

نقص آلفا-1 چقدر شایع است؟

نقص آلفا-1 یکی از شایع‌ترین اختلالات ژنتیکی در میان افرادی با نژاد اروپایی است، اما در افراد غیر اروپایی نادر است. از هر ۲۵ نفر از نژاد اروپایی، حداقل یک نفر دارای یک نسخه غیرطبیعی از ژن آلفا-1 است. در حدود ۱ از هر ۳۵۰۰ نفر در ایالات متحده، هر دو ژن AAT غیرطبیعی هستند که آن‌ها را در معرض خطر آسیب شدید به ارگان‌ها قرار می‌دهد. حدود ۷۵٪ از افرادی که دو ژن معیوب دارند، در نهایت مشکلات عملکرد ریه پیدا خواهند کرد.

نقص آلفا-1 چگونه بر ریه‌ها و کبد تأثیر می‌گذارد؟

آنتی‌تریپسین آلفا-1 (AAT) پروتئینی است که در کبد شما تولید می‌شود و از طریق جریان خون به ریه‌ها منتقل می‌شود. این پروتئین به عنوان “سوئیچ خاموش” برای آنزیمی به نام نوتروفیل الاستاز عمل می‌کند. نوتروفیل الاستاز برای مبارزه با عفونت‌ها در ریه‌ها مهم است، اما می‌تواند بافت سالم ریه شما را نیز تخریب کند. پس از اینکه الاستاز به مدت کافی برای مبارزه با عفونت عمل کرد، AAT آن را خاموش می‌کند تا آسیبی به ریه‌ها نرساند.

اگر یک جهش ژنی باعث کاهش سطح AAT یا تولید AAT به شکل نادرست شود، شما به اندازه کافی AAT در ریه‌های خود نخواهید داشت تا الاستاز را متوقف کند، که این امر باعث تخریب پروتئین الاستین در ریه‌ها می‌شود. الاستین به کیسه‌های هوایی کوچک ریه‌ها (آلوئول‌ها) قدرت می‌دهد و به آن‌ها اجازه می‌دهد که کشیده و منقبض شوند، همانند یک کش. بدون الاستین، آلوئول‌ها شکل خود را از دست می‌دهند و شل می‌شوند. این باعث می‌شود که نتوانید به درستی نفس بکشید یا اکسیژن دریافت کنید. این وضعیت به نام آمفیزم شناخته می‌شود.

جهش‌های ژنی که شکل AAT را تغییر می‌دهند، مانع از حرکت آن از کبد می‌شوند. AAT در کبد تجمع می‌یابد و می‌تواند باعث زخم شود. از آنجایی که نمی‌تواند از کبد خارج شود، نمی‌تواند به جریان خون و ریه‌ها منتقل شود.

آیا نقص آلفا-1 یک بیماری کشنده است؟

نقص آلفا-1 لزوماً یک بیماری کشنده نیست. بسیاری از افراد مبتلا به نقص آلفا-1، به‌ویژه اگر سیگار نکشند، می‌توانند عمر طبیعی داشته باشند.

علائم و علل

علائم نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین چیست؟

بیماری‌های ریوی ناشی از نقص آلفا-1 علائمی مشابه با بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) دارند. علائم ریوی معمولاً بین سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی شروع می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• تنگی نفس (دیستنه)، به‌ویژه در حین ورزش یا فعالیت.
• صدای وزوز هنگام تنفس (خس‌خس).
• سرفه مزمن، اغلب با خلط.
• خستگی شدید.
• سرماخوردگی‌های مکرر در قفسه سینه.

حدود ۱۰٪ از نوزادان و ۱۵٪ از بزرگسالان مبتلا به نقص آلفا-1 دچار بیماری کبدی می‌شوند. علائم و نشانه‌های بیماری کبدی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان).
• خارش پوست.
• تورم در پاها یا شکم (آسیت).
• استفراغ خون.

به ندرت، اولین علائم نقص آلفا-1، برآمدگی‌های دردناک و قرمز بر روی پوست شما (پانیکولیت) هستند. این برآمدگی‌ها ممکن است در بدن شما حرکت کنند و ممکن است بشکنند و مایعات یا چرک نشت کنند.

علت نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین چیست؟

هر فرد دو مجموعه ژن (دستورالعمل‌هایی برای نحوه عملکرد بدن) دارد، یکی از هر والد. درست مانند تفاوت‌های موجود در این دستورالعمل‌ها که می‌تواند رنگ چشم یا مو را تعیین کند، می‌تواند نحوه عملکرد بدن شما را نیز تغییر دهد. تفاوت‌ها (جهش‌ها) در یک ژن خاص باعث نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین می‌شوند.

ژن SERPINA1 پروتئینی به نام آنتی‌تریپسین آلفا-1 (AAT) تولید می‌کند که از ریه‌های شما در برابر آسیب ناشی از پروتئین دیگری در بدن شما (نوتروفیل الاستاز که به عفونت‌ها در ریه‌ها حمله می‌کند) محافظت می‌کند. جهش‌های متعددی در SERPINA1 وجود دارد که می‌تواند نحوه تولید AAT در بدن شما را تغییر دهد. برخی به بدن شما می‌گویند که AAT کمتری تولید کند، برخی به بدن شما می‌گویند که هیچ AAT تولید نکند و برخی باعث می‌شوند که AAT به شکل نادرست تشکیل شود و نتواند به ریه‌های شما برسد. هر یک از این موارد می‌تواند باعث شود که شما AAT کافی در ریه‌های خود برای محافظت از آن‌ها نداشته باشید.

اگر هر دو نسخه از ژن SERPINA1 شما دچار جهش باشند، شما دچار نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین هستید. بسته به نوع ژن‌های غیرطبیعی، شما ۷۵٪ شانس دارید که علائم ریوی را توسعه دهید. اگر فقط یک نسخه از ژن شما دچار جهش باشد (حامل)، بدن شما معمولاً می‌تواند AAT کافی برای محافظت از ریه‌های شما تولید کند. با این حال، شما همچنان در معرض خطر آسیب به ریه‌ها قرار دارید و ممکن است در نهایت علائم را توسعه دهید، به‌ویژه اگر سیگار بکشید.

ارث بری نقص آلفا-1

حاملان ژن‌های غیرطبیعی آلفا-1 می‌توانند این جهش را به فرزندان خود منتقل کنند. اگر هر دو والد حامل باشند، فرزندان آن‌ها ۲۵٪ شانس دارند که هر دو ژن غیرطبیعی داشته باشند و ۵۰٪ شانس دارند که حامل باشند (یک نسخه غیرطبیعی و یک نسخه طبیعی). از آنجایی که هر دو ژن در نحوه تولید AAT نقش دارند و هیچ‌کدام غالب نیستند، نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین به عنوان یک بیماری با وراثت هم‌دومینانت شناخته می‌شود.

تشخیص و آزمایش‌ها

نقص آلفا-1 آنتی‌تریپسین چگونه تشخیص داده می‌شود؟

یک پزشک نقص آلفا-1 را با آزمایش‌های خون تشخیص می‌دهد. به دلیل اینکه این بیماری علائم مشابهی با دیگر بیماری‌ها دارد، گاهی اوقات تشخیص آن زمان‌بر است. ممکن است شما برای نقص آلفا-1 آزمایش شوید اگر علائم کبدی داشته باشید یا اگر تشخیص COPD دریافت کرده‌اید. آزمایش‌ها و روش‌هایی که پزشک شما ممکن است انجام دهد شامل:

• آزمایش‌های خون: پزشک نمونه‌ای از خون شما را می‌گیرد تا سطح AAT شما را اندازه‌گیری کند و بفهمد کبد شما چقدر خوب کار می‌کند. اگر سطح AAT شما پایین باشد، آن‌ها آزمایش ژنتیکی انجام می‌دهند تا تفاوت‌های ژنی مرتبط با نقص آلفا-1 را شناسایی کنند.
• تصویربرداری: اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن می‌توانند نشانه‌های نقص آلفا-1 را در ریه‌های شما نشان دهند و سایر شرایط را رد کنند. این آزمایش‌ها می‌توانند محل هرگونه آسیب و شدت آن را نشان دهند.
• آزمایش‌های عملکرد ریوی: این آزمایش‌ها نمی‌توانند نقص آلفا-1 را تشخیص دهند، اما می‌توانند به پزشک شما بگویند که ریه‌های شما چقدر خوب کار می‌کنند. این آزمایش‌ها معمولاً شامل تنفس در یک دستگاه است که عملکرد ریه شما را اندازه‌گیری می‌کند.
• سونوگرافی کبد یا الاستوگرافی: این آزمایش‌ها می‌توانند به ارزیابی وضعیت کبد شما کمک کنند.

تشخیص و درمان آلفا-۱

اگر پزشک شما به مشکلات کبد مشکوک باشد، ممکن است از سونوگرافی کبد یا سونوگرافی الاستوگرافی (FibroScan®) استفاده کند تا ببیند آیا زخم‌هایی وجود دارد یا خیر. در صورت وجود آسیب کبدی، پزشک ممکن است نمونه‌ای کوچک از بافت کبد (بیوپسی) را برای تعیین شدت آسیب بردارد.

مدیریت و درمان

آلفا-۱ چگونه درمان می‌شود؟ برای افرادی که به دلیل آلفا-۱ دچار مشکلات ریوی هستند، پزشک می‌تواند با داروها و درمان‌های COPD، مانند برونکودیلاتورها و توانبخشی ریوی، به درمان آن‌ها بپردازد. اگر به دلیل سطح بسیار پایین آلفا-۱ در خون، دچار آمفیزم هستید، ممکن است درمان افزایشی (augmentation therapy) توصیه شود. این درمان، آلفا-۱ نرمال را که از اهداکنندگان خون جمع‌آوری و تصفیه شده است، از طریق IV به شما می‌رساند. درمان افزایشی می‌تواند پیشرفت آمفیزم را **کند کند**.

اگر آلفا-۱ بر کبد شما تأثیر بگذارد، ممکن است نیاز به تعاملاتی با پزشک متخصص کبد داشته باشید تا راهکارهای مناسب‌تری برای مدیریت و درمان بیابید.