حس بویایی‌تو از دست دادی؟ علت‌ها و راه‌های درمان از دست دادن بویایی

آنوسمی چیه؟

آنوسمی یعنی وقتی‌که نمی‌تونی هیچ بویی رو تشخیص بدی، حالا چه بوی یه شیرینی تازه از فر دراومده باشه، چه بوی جوراب‌های کثیف یه گوشه افتاده باشه. معمولاً یه عارضه موقتیه که به خاطر سرماخوردگی یا عفونت سینوسی به وجود میاد. حس بویایی ما با بالا رفتن سن کم‌رنگ‌تر میشه، واسه همین ممکنه کسایی که ۵۰ سال به بالا دارن، آنوسمی طولانی‌مدت رو تجربه کنن. تو بعضی از موارد، آنوسمی می‌تونه نشونه یه مشکل پزشکی جدی‌تر باشه، مثل آسیب تروماتیک مغزی (TBI).

حس بویایی چجوری کار می‌کنه؟

ماجرا از موادی شروع میشه که بو دارن و مولکول‌های ریز از خودشون پس میدن. وقتی نفس می‌کشید، این مولکول‌ها می‌رن تو دماغ‌تون و می‌شینن رو یه تیکه کوچیک بافت، اون بالا مالاها تو دماغ‌تون.

این تیکه بافت، خونه سلول‌های مخصوصیه به اسم نورون‌های حسی بویایی. این سلول‌ها یه راست به مغزتون وصلن. وقتی مولکول‌های بو دار بهشون می‌چسبن، سلول‌ها مغز رو خبر می‌کنن و مغز هم بو رو تشخیص میده. بعدش هم مغز بهتون میگه که یه چیزی بوی خوبی داره یا بد.

علائم و علت‌ها

علائم آنوسمی چیا هستن؟

ممکنه حس بویایی‌تون رو یهو از دست بدید یا کم‌کم. اولش ممکنه متوجه بشید که بوهای آشنا فرق کردن، مثلاً یه ادکلن موردعلاقه انگار دیگه اون بوی همیشگی رو نداره.

چه چیزایی باعث آنوسمی میشن؟

آنوسمی می‌تونه یه عارضه جانبیِ خیلی از مشکلات عادی پزشکی باشه، از جمله چیزایی که جلوی دماغ‌تون رو می‌گیرن یا نمی‌ذارن سیگنال‌ها درست از سلول‌های بویایی‌تون به مغز برسن.

چیزایی که جلوی دماغ‌تون رو می‌گیرن:

• پولیپ بینی.
• سرماخوردگی عادی.
• آنفولانزا (گریپ).
• گرفتگی بینی.
• عفونت سینوسی (سینوزیت).
• انحراف تیغه بینی.
• تب یونجه یا بقیه آلرژی‌ها.
• کووید-۱۹.

چیزایی که روی گیرنده‌های بویایی تو دماغ‌تون اثر می‌ذارن:

• بیماری آلزایمر.
• تومورهای مغزی.
• اسکلروز چندگانه (MS).
• فشار خون بالا (هیپرتانسیون).
• سندرم کالمن.
• بیماری پارکینسون.
• سندرم شوگرن.

علت‌های دیگه هم ممکنه شامل اینا باشن:

• خوردن یه سری داروهای خاص، مثل آنتی‌بیوتیک‌ها و آنتی‌هیستامین‌ها.
• سیگار کشیدن.
• داشتن چاقی (شاخص توده بدنی (BMI) ۳۰ یا بالاتر).
• دیابت.
• آسیب تروماتیک مغزی.

خیلی کم پیش میاد که یه نفر با آنوسمی به دنیا بیاد، یعنی آنوسمی مادرزادی داشته باشه. این یعنی این افراد هیچ‌وقت نمی‌تونن بوها رو تشخیص بدن. تقریباً ۱۰۰۰ نفر تو آمریکا آنوسمی مادرزادی دارن.

عارضه‌های آنوسمی چیا هستن؟

آنوسمی فقط این نیست که نتونی از بوهای خوب و خوشمزه لذت ببری. عارضه‌هاش ممکنه شامل اینا باشن:

• مسمومیت غذایی: نداشتن حس بویایی و چشایی، خطر مسمومیت غذایی رو بالا میبره، چون نمی‌تونی بفهمی غذا کِی خراب شده.
• بالا رفتن خطر آسیب دیدن در اثر دود یا آتیش: آنوسمی ممکنه نذاره بفهمی که تو خونه یا محل کارت دود هست.
• بالا رفتن خطر استشمام گاز یا مواد شیمیایی خطرناک: چون نمی‌تونی بو کنی، ممکنه نفهمی که در معرض گاز یا مواد شیمیایی قرار گرفتی.

تشخیص و آزمایش‌ها

آنوسمی چجوری تشخیص داده میشه؟

متخصصین گوش و حلق و بینی آنوسمی رو تشخیص میدن. اونا ازتون می‌پرسن کی اولین بار متوجه شدید که نمی‌تونید بوها رو تشخیص بدید و اینکه این مشکل کم‌کم به وجود اومده یا یهو. داخل دماغ‌تون رو نگاه می‌کنن و یه تست تشخیص بو هم انجام میدن.

تست‌های تشخیص بو شامل بو کشیدن و تشخیص مواد مختلف و فرق گذاشتن بین مواد مختلفه. دکترتون همچنین توانایی‌تون رو تو تشخیص بوها وقتی که دارن ضعیف‌تر میشن هم چک می‌کنه، چون داره ماده‌ای که بو رو درست می‌کنه رو رقیق می‌کنه.

ممکنه دکترتون آزمایش‌های تصویربرداری هم انجام بده، مثل تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT scan).

مدیریت و درمان

آنوسمی چجوری درمان میشه؟

تو بیشتر موارد، درمان کردن علت اصلی، حس بویایی‌تون رو بهتر می‌کنه. مثلاً اگه سینوزیت دارید، آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تونن به از بین بردن عفونت کمک کنن. اگه یه سری داروهای خاص روی حس بویایی‌تون اثر میذارن، عوض کردن داروها ممکنه به کم شدن علائم آنوسمی‌تون کمک کنه. اگه یه چیزی جلوی دماغ‌تون رو گرفته، مثل پولیپ بینی، یا انحراف تیغه بینی دارید، ممکنه به جراحی نیاز داشته باشید.

درمان اختلالات بویایی

پیشگیری

میشه از آنوسمی پیشگیری کرد؟

همیشه نمیشه از آنوسمی پیشگیری کرد، چون خیلی چیزا ممکنه باعثش بشن. در کل، مراقبت از خودتون در برابر سرماخوردگی و بقیه مشکلات تنفسی ممکنه خطر از دست دادن حس بویایی‌تون رو کم کنه.

چشم‌انداز / پیش‌آگهی

آیا میشه آنوسمی رو درست کرد؟

خیلی وقتا، آنوسمی یه عارضه جانبیِ خیلی از مشکلات عادی پزشکیه. وقتی مشکل اصلی از بین بره، دوباره می‌تونید بو کنید. تو موارد خیلی نادر، بعضی آدما آنوسمی مادرزادی دارن که هیچ درمانی براش وجود نداره.

زندگی با آنوسمی

چجوری از خودتون مراقبت کنید؟

اگه آنوسمی دارید، نمی‌تونید بوهای مشکل‌ساز رو تشخیص بدید، مثل دود تو خونه یا محل کارتون یا غذای مونده. ولی می‌تونید یه سری احتیاط‌ها رو رعایت کنید:

• حتماً دتکتور دود نصب کنید و باتری‌هاش رو زود به زود عوض کنید.
• هیچ‌وقت این ریسک رو نکنید که یه غذایی که ظاهرش خوبه، سالمه. یه دقیقه وقت بذارید و تاریخ انقضای غذاها رو بخونید.

کِی باید به دکتر مراجعه کنید؟

آنوسمی که به خاطر سرماخوردگی، آنفولانزا و عفونت‌ها به وجود میاد، معمولاً ظرف چند روز از بین میره. اگه سرماخوردگی یا آنفولانزاتون خوب شد و هنوزم نمی‌تونید بوها رو تشخیص بدید، با یه دکتر صحبت کنید.

چه سوالایی رو باید از دکترتون بپرسید؟

اگه آنوسمی دارید، فهمیدن شرایطتون می‌تونه خیالتون رو راحت کنه و بهتون کمک کنه که در مورد درمان تصمیم بگیرید. اینجا چند تا سوال هست که ممکنه بخواید از دکترتون بپرسید:

• از دست دادن بویایی من به خاطر سرماخوردگی، آنفولانزا یا عفونته، یا یه مشکل پزشکی جدی‌تر؟
• ممکنه داروهام باعث آنوسمی شده باشن؟
• می‌تونید حدس بزنید که کی حس بویایی‌ام برمی‌گرده؟

سوالات متداول اضافی

میشه بدون داشتن حس بویایی، مزه غذا و نوشیدنی رو فهمید؟

آره، ولی مزه کردن چیزها دیگه مثل قبل از آنوسمی براتون نیست. زبونتون می‌تونه مزه‌های شیرین، ترش، شور، تلخ و اومامی رو تشخیص بده. ولی بدون حس بویایی، نمی‌تونید فرق‌های کوچیک بینشون رو تشخیص بدید.

فرق بین آگوزیا و آنوسمی چیه؟

آنوسمی یعنی نمی‌تونید بوها رو تشخیص بدید. آگوزیا یعنی نمی‌تونید مزه غذا یا نوشیدنی رو بفهمید. ممکنه آنوسمی داشته باشید و آگوزیا نداشته باشید، ولی ممکنه هر دوتاش رو با هم داشته باشید، با توجه به ارتباط نزدیکی که بین حس بویایی و چشایی‌تون هست.

ارتباط بین حس بویایی و حس چشایی من چیه؟

چشایی و بویایی حس‌های شیمیایی هستن که با هم کار می‌کنن. وقتی نمی‌تونید بوی غذاها و نوشیدنی‌ها رو حس کنید، روی مزه‌شون هم اثر میذاره. فرض کنید یه گاز از یه پای گیلاس گرم می‌زنید:

• اولین گازی که می‌زنید، مولکول‌ها رو تو دهن و دماغ‌تون آزاد می‌کنه.
• گیرنده‌های تو دماغ و دهن‌تون به مزه و بوی پای گیلاس واکنش نشون میدن و مغزتون رو خبر می‌کنن.
• مغزتون پیام‌های مربوط به بوی و مزه پای گیلاس رو جمع می‌کنه و بهتون میگه که بوی پای گیلاس شیرینه. وقتی مزه‌ش می‌کنید، می‌فهمید که پای گیلاس یه فیلینگ میوه ترش و یه پوسته کره‌ای داره.

فرق بین آنوسمی و پاروسمی چیه؟

اگه پاروسمی داشته باشید، حس بویایی‌تون تحریف شده. مثلاً ممکنه بوی پای گیلاس رو حس کنید، ولی مغزتون بهتون میگه که دارید بوی شیر فاسد رو حس می‌کنید.

آنوسمی یعنی حس بویایی‌تون رو از دست دادید. خیلی وقتا، یه عارضه جانبیِ مشکلات عادیه، مثل سرماخوردگی، آلرژی‌های فصلی یا پولیپ تو دماغ‌تون. حس بویایی‌تون معمولاً وقتی مشکل اصلی از بین بره یا درمان بشید، برمی‌گرده. بعضی وقتا آنوسمی از بین نمیره. اینجاست که باید با یه دکتر صحبت کنید، چون ممکنه نشونه مشکلات جدی پزشکی، مثل دیابت یا آسیب مغزی باشه.

تو بو کشیدن مشکل دارید؟ متخصصین اختلالات بویایی کلینیک کلیولند یه برنامه درمانی مخصوص شما می‌سازن.

درمان اختلالات بویایی