گزش مورچه: علائم، درمان و هر آنچه باید درباره نیش مورچه بدانید!

گزش مورچه یعنی چی؟

یه نیش مورچه آتیشی یه تاول چرکیِ اندازه جوشه که رو پوستتون باد می‌کنه.

مورچه‌ها حشراتی هستن که اگه حس کنن آدما تهدیدشون می‌کنن، با آرواره‌ها و نیش‌هایی که تو سر یا تهشون دارن، از خودشون دفاع می‌کنن. بیشتر مورچه‌ها واسه آدما خطرناک نیستن.

وقتی یه مورچه نیش می‌زنه، پوستتونو با آرواره‌هاش می‌گیره و یه ماده شیمیایی به اسم اسید فرمیک وارد پوستتون می‌کنه. بعضی از آدما به اسید فرمیک حساسیت دارن و ممکنه بعد از نیش مورچه، یه واکنش آلرژیک نشون بدن.

بعضی از مورچه‌ها نیش می‌زنن و زهرشونو وارد پوستتون می‌کنن. نیش مورچه می‌تونه خیلی دردناک باشه.

مورچه چیه اصلا؟

مورچه‌ها حشراتی از خانواده Formicidae هستن. اندازه‌شون بستگی به نوع مورچه داره، ولی معمولاً بین 2 تا 25 میلی‌متر طول دارن. مورچه‌ها معمولاً سیاه، قهوه‌ای یا قرمز هستن و بدنشون از چند قسمت (سر، سینه و شکم) تشکیل شده که با یه کمر باریک به هم وصل شدن. مورچه‌ها دو تا شاخک و شش تا پا دارن.

به جز گرینلند، ایسلند، قطب جنوب و یه سری از جزیره‌ها، مورچه‌ها تقریباً همه‌جای کره زمین پیدا می‌شن. معمولاً تو گیاهای پوسیده یا تپه‌های خاک و برگ زندگی می‌کنن.

چه جور مورچه‌هایی نیش می‌زنن؟

تو دنیا بیشتر از 12000 نوع مورچه وجود داره و همه مورچه‌ها تو گروه‌هایی (کلونی‌هایی شبیه به زنبورا) زندگی می‌کنن. بعضی از مورچه‌ها واسه آدما بی‌خطرن، ولی بعضی دیگه واسه دفاع از خودشون نیش می‌زنن. چند تا از رایج‌ترین مورچه‌هایی که نیش می‌زنن اینان:

• مورچه آتیشی: مورچه‌های آتیشی حشراتی وحشی و زهردارن که بیشتر تو جنوب آمریکا پیدا می‌شن. این مورچه‌ها قرمز روشن و بعضی وقتا مشکی هستن و تو سرشون آرواره و تو تهشون نیش دارن. اسمشونو واسه این گذاشتن مورچه آتیشی، چون نیششون زهری آزاد می‌کنه که حس سوزش ایجاد می‌کنه. بعضی از آدما به خاطر رنگشون بهشون می‌گن “مورچه قرمز”.
• مورچه نجار: مورچه‌های نجار یه جور مورچه بزرگترن که حدود 1/2 تا 5/8 اینچ طول دارن و تو سرشون آرواره دارن. بیشتر مورچه‌های نجار مشکی‌رنگن، ولی می‌تونن قرمز یا قهوه‌ای هم باشن. اسمشونو واسه این گذاشتن مورچه نجار، چون تو چوب خونه می‌سازن و جاهایی رو دوست دارن که چوبش مرطوب و نم‌داره.
• مورچه بالدار: وقتی مورچه‌ها می‌خوان کلونیشونو گسترش بدن، ملکه مورچه، مورچه‌هایی با بال (مورچه بالدار) واسه جفت‌گیری درست می‌کنه. همه نوع مورچه (از جمله مورچه نجار و آتیشی) تو کلونیشون مورچه بالدار دارن. مورچه‌های بالدار معمولاً تو هوای گرم بعد از بارون و رطوبت زیاد تو اواخر بهار و اوایل تابستون ظاهر می‌شن. اگه یه مورچه بالدار حس کنه تهدید شده و بخواد از خودش دفاع کنه، نیش می‌زنه، اما اگه اذیتشون نکنین، خطری ندارن.
• مورچه شکری: بعضی از مورچه‌ها شیرینی‌جات مثل شکرو دوست دارن و ممکنه تو یه روز گرم تابستونی مزاحم پیک‌نیکتون بشن. مورچه‌های شکری (Camponotus consobrinus) خیلی کوچیکن، بین 2 تا 15 میلی‌متر طول دارن. مورچه‌های نر معمولاً مشکی‌رنگن و مورچه‌های ماده ممکنه نارنجی‌رنگ باشن. اگه یه مورچه شکری حس کنه تهدید شده، می‌تونه با آرواره‌هایی که تو سرش داره از خودش دفاع کنه. نیش مورچه شکری دردناک نیست، ولی می‌تونه باعث واکنش‌های آلرژیک بشه.

نیش مورچه کیو می‌گیره؟

نیش مورچه ممکنه هر کسی رو بگیره. وقتی آدما وارد محل زندگی مورچه‌ها می‌شن، نیش می‌خورن. ممکنه این اتفاق ناخواسته بیفته، مثلاً اگه پاتونو برهنه بذارین رو یه تپه مورچه (خونه یه کلونی مورچه). مورچه‌ها وقتی حس می‌کنن تهدید شدن، نیش می‌زنن و واسه محافظت از خودشون این کارو می‌کنن.

نیش مورچه چقدر رایجه؟

دقیقاً معلوم نیست مورچه‌ها چقدر آدما رو نیش می‌زنن، چون خیلی از موارد گزارش نمی‌شه. نیش مورچه خیلی رایجه، مخصوصاً بین آدمایی که تو جاهایی زندگی می‌کنن که مورچه‌ها اونجا هستن. نیش مورچه آتیشی بیشتر از همه تو جنوب آمریکا رایجه، چون اونجا هوا گرمه و این مورچه‌ها اونجا خوب رشد می‌کنن.

نیش مورچه چه بلایی سر بدنم میاره؟

بسته به نوع مورچه‌ای که نیشتون زده، نیش مورچه می‌تونه از بی‌درد تا خیلی دردناک باشه. بیشتر مورچه‌ها آرواره‌هایی ندارن که واسه آدما خطرناک باشه. نیش مورچه آتیشی از همه دردناک‌تره، چون وقتی نیش می‌زنه، زهرشو زیر پوستتون آزاد می‌کنه. اگه به ماده شیمیایی که مورچه‌ها موقع نیش زدن یا نیش زدن تولید می‌کنن حساسیت داشته باشین، نیشش خیلی بیشتر از کسی که به مورچه حساسیت نداره، روتون اثر می‌ذاره.

علائم نیش مورچه چیه؟

علائم نیش مورچه بستگی به نوع مورچه‌ای که نیشتون زده داره. نیش می‌تونه هر جای بدنتون باشه، ولی اگه مستقیم با یه تپه مورچه یا کلونی مورچه تماس داشته باشین، معمولاً مورچه‌ها پاهاتون، ساق پاهاتون یا دستاتونو نیش می‌زنن.

علائم نیش مورچه عبارتند از:

• یه سوزش تیز رو پوستتون
• قرمز شدن جای نیش
• یه کم باد کردن جای نیش

علائم نیش مورچه آتیشی

مورچه‌های آتیشی اگه حس کنن تهدید شدن، آدما رو نیش می‌زنن. علاوه بر علائم نیش که بالا گفتم، علائم نیش مورچه آتیشی عبارتند از:

• درد یا یه حس سوزش
• قرمز شدن و/یا باد کردن
• خارش
• یه برجستگی کوچیک (مثل جوش) رو پوستتون که تبدیل به یه تاول چرکی می‌شه

خیلی مهمه که جای نیش مورچه رو نخارونین، چون ممکنه پوستتون پاره بشه و عفونت کنه.

نیش‌های شدید مورچه آتیشی می‌تونه باعث سوزش و درد شدید واسه یه مدت کوتاه بشه. بیشتر وقتا، همزمان چند تا نیش می‌خورین، چون مورچه‌های آتیشی معمولاً گروهی حمله می‌کنن. خارش ممکنه تا چند روز بعد از نیش زدن ادامه داشته باشه.

علائم واکنش‌های آلرژیک به نیش مورچه

بعضی از آدما بعد از اینکه مورچه نیششون زد، واکنش آلرژیک نشون می‌دن. علائم یه واکنش آلرژیک به نیش مورچه عبارتند از:

• کهیر و باد کردن که هر جای بدنتون ظاهر می‌شه
• خارش تو کل بدنتون
• دل درد
• فشار تو سینتون و/یا مشکل تو نفس کشیدن
• حالت تهوع یا استفراغ
• سرگیجه

با اینکه نادره، واکنش‌های آلرژیک شدید می‌تونه منجر به ماستوسیتوز یا آنافیلاکسی بشه، یه چیز خیلی خطرناکه، پس اگه هر کدوم از علائم یه واکنش آلرژیکو داشتین، سریع با 115 تماس بگیرین یا برین اورژانس.

نیش مورچه چه شکلیه؟

نیش مورچه با بقیه نیش‌های حشرات فرق داره. نیش مورچه یه علامتی رو پوستتون به جا می‌ذاره که شبیه جوشه. این علامت قرمزرنگه و از بقیه پوستتون بالاتر وایساده. جوش نیش می‌تونه شبیه یه خال باشه، مخصوصاً اگه مورچه آتیشی نیشتون زده باشه که یه تاول چرکی درست می‌کنه که یه دایره قرمز تیره دور تاول صورتی تا سفید رنگه.

علت نیش مورچه چیه؟

مورچه‌ها موقع نیش زدن یه ماده شیمیایی به اسم اسید فرمیک رو پوستتون آزاد می‌کنن. آزاد شدن این اسید، همراه با نیشی که با آرواره‌هاشون می‌زنن، باعث علائم نیش مورچه می‌شه. بعضی از آدما به اسید فرمیک حساسیت دارن، که می‌تونه باعث یه واکنش تو بدنتون فراتر از جای نیش مورچه بشه.

شبیه نیش مورچه، وقتی مورچه‌ها نیش می‌زنن، زهرشونو وارد پوستتون می‌کنن. بدنتون با نشون دادن علائم به مقدار کم زهر واکنش نشون می‌ده.

تشخیص نیش مورچه

نیش مورچه چطوری تشخیص داده می‌شه؟

پزشکتون با یه معاینه چشمی از پوست دور نیش، نیش مورچه رو تشخیص می‌ده، بعدش سابقه پزشکی‌تونو بررسی می‌کنه و یه سؤالایی درباره اینکه کجا زندگی می‌کنین که ممکنه مورچه داشته باشه ازتون می‌پرسه.

بیشتر وقتا، موردای خفیف نیش مورچه تشخیص داده نمی‌شن، چون علائمش فقط یه ناراحتی کوتاه مدت ایجاد می‌کنه و نیش خودش خوب می‌شه و نیازی به درمان نداره.

درمان نیش مورچه

نیش مورچه چطوری درمان می‌شه؟

نیش مورچه معمولاً خودش خوب می‌شه و نیازی به درمان نداره، ولی اگه علائمتون باعث ناراحتی‌تون می‌شه، می‌تونین علائمو کم کنین. بیشتر روش‌های درمان تو خونه قابل اجرا هستن و نیازی نیست واسه دیدن پزشک برین مطب، مگر اینکه علائمتون خیلی شدید باشه.

اگه فهمیدین که مورچه نیشتون زده، سریع جای نیشو با صابون و آب ضد باکتری بشورین تا عفونت نکنه.

درمان نیش مورچه عبارتند از:

• گذاشتن یخ رو جای نیش واسه کم کردن باد
• خوردن آنتی‌هیستامین یا یه کرم موضعی (هیدروکورتیزون) واسه کم کردن خارش
• خوردن استامینوفن واسه کم کردن درد
• خوردن کورتیکواستروئید واسه باد
• دریافت آمپول اپی‌نفرین واسه واکنش آلرژیک

اگه بتونین مورچه‌ای که نیشتون زده رو گیر بندازین و/یا بکشین، تشخیص نوع مورچه به پزشکتون کمک می‌کنه تا شما رو درست درمان کنه.

آیا باید نیش مورچه رو بترکونم؟

بسته به نوع نیش مورچه‌ای که خوردین، نیش ممکنه تبدیل به تاول بشه. ممکنه وسوسه بشین که تاولو بترکونین، ولی این کارو نکنین! ترکوندن تاول می‌تونه باعث عفونت بشه. عفونت یعنی باکتری‌ها و میکروب‌ها وارد بدنتون می‌شن. نشانه‌های عفونت عبارتند از:

• تب، لرز، مشکل تو نفس کشیدن
• درد و احساس کوفتگی تو جای نیش یا اطرافش
• بزرگ شدن جای نیش (باد کردن)
• ترشح مایع کدر از جای نیش
• تشکیل یه پوسته زرد یا دلمه دور جای نیش

همیشه مراقب تاول باشین و باهاش مثل یه زخم یا خراش برخورد کنین، یعنی با صابون و آب ضد باکتری بشورینش و با یه باند روشو بپوشونین.

نیش مورچه چقدر طول می‌کشه تا خوب بشه؟

نیش مورچه معمولاً بعد از چند روز خوب می‌شه. نیش مورچه آتیشی بیشتر طول می‌کشه، چون مقدار زیادی زهر زیر پوستتون آزاد می‌کنه. معمولاً بین سه تا هفت روز طول می‌کشه تا نیش مورچه آتیشی خوب بشه و حالتون بهتر بشه. اگه بعد از یه هفته تا ده روز حالتون بهتر نشد، با پزشکتون تماس بگیرین.

پیشگیری از نیش مورچه

چطوری می‌تونم احتمال نیش خوردن توسط مورچه رو کم کنم؟

وقتی تو محیطی هستین که مورچه‌ها توش زندگی می‌کنن، واسه جلوگیری از نیش خوردن توسط مورچه این کارا رو انجام بدین:

• لباس محافظ بپوشین مثل کفشای جلو بسته، شلوار بلند، دستکش و جورابای بلند.
• از تپه‌های مورچه یا جاهایی که مورچه زیاد داره دوری کنین.
• وقتی بیرون می‌رین از اسپری دافع حشرات استفاده کنین. (انواع مختلفی از اسپری دافع حشرات وجود داره، از جمله اونایی که از DEET و Picaridin درست شدن. از پزشکتون بپرسین کدوم نوع واسه شما بهتره.)
• یاد بگیرین تپه‌های مورچه چه شکلی هستن و کجا زندگی می‌کنن تا ازشون دور بمونین.
• اگه مورچه‌ها وارد خونه، باغ یا محل زندگیتون شدن، با شرکت کنترل آفات تماس بگیرین.

آینده نیش مورچه

اگه مورچه نیشم بزنه چی می‌شه؟

اگه مورچه نیشتون بزنه، احتمالاً یه علامت کوچیک، قرمز و شبیه جوش رو پوستتون میاد. این نیش ممکنه چند روز طول بکشه تا ناپدید بشه.

واسه نیش مورچه آتیشی، ممکنه یه برجستگی رو پوستتون به وجود بیاد که یه ساعت بعد از نیش زدن ایجاد می‌شه. چند ساعت بعد، این برجستگی تبدیل به یه تاول چرکی می‌شه. ممکنه تو جای نیش احساس خارش کنین، ولی جای نیشو نخارونین، چون ممکنه تاولو پاره کنین. این کار شما رو در معرض خطر عفونت قرار می‌ده.

وقتی پوستتون از نیش مورچه خوب می‌شه، ممکنه یه جای کوچیک از نیش رو پوستتون بمونه. جای نیش بیشتر وقتا زمانی به وجود میاد که شما به طور تصادفی تاولو با خاروندن پاره کنین.

واکنش‌های آلرژیک به نیش نادرن، ولی ممکنه اتفاق بیفتن. اگه علائم یه واکنش آلرژیکو داشتین، با پزشکتون تماس بگیرین یا برین اورژانس.

مورچه‌های آتیشی بعد از نیش زدن نمی‌میرن، یعنی ممکنه دوباره نیشتون بزنن. اگه مورچه رو پوستتون بود، بندازینش و حواستون باشه که مورچه‌ها معمولاً تنها نیستن، پس اگه یکیشونو دیدین، ممکنه بقیه هم نزدیک باشن.

زندگی با نیش مورچه

کی باید به پزشک مراجعه کنم؟

اگه علائم نیش مورچه‌تون بیشتر از یه هفته تا ده روز طول کشید، به پزشک مراجعه کنین. اگه درمان خونگی با یخ واسه کم کردن باد، استامینوفن واسه کم کردن درد و آنتی‌هیستامین واسه کم کردن خارش جواب نداد، پزشکتون درمان‌های متفاوت یا قوی‌تری رو واسه کم کردن علائمتون پیشنهاد می‌ده.

کی باید برم اورژانس؟

اگه بعد از نیش مورچه علائم یه واکنش آلرژیکو داشتین، سریع برین اورژانس یا با 115 تماس بگیرین. نشانه‌های یه واکنش آلرژیک عبارتند از:

• مشکل تو نفس کشیدن
• باد کردن یا کهیر زدن دور بدنتون
• استفراغ
• دل درد
• خارش شدید

هرچند که نادره، شوک آنافیلاکسی یه واکنش آلرژیک شدیده که اگه سریع درمان نشه، می‌تونه عواقب خطرناکی داشته باشه.

چه سؤالایی رو باید از پزشکم بپرسم؟

• آیا من به نیش مورچه واکنش آلرژیک دارم؟
• می‌تونم نیش مورچه‌مو تو خونه درمان کنم؟
• اگه تاولی که از نیش مورچه زده ترکید، چیکار کنم؟

سؤالات متداول درباره نیش مورچه

فرق بین نیش مورچه و نیش ساس چیه؟

مورچه‌ها و ساس‌ها هر دو حشراتی هستن که نیش می‌زنن. ساس‌ها بدنشون بیضی یا دایره‌شکل، قهوه‌ای تیره و شش تا پا با دو تا شاخک داره. مورچه‌ها بدنشون دراز و خطیه، شش تا پا با دو تا شاخک دارن و سیاه، قهوه‌ای یا قرمز هستن.

مورچه‌ها ممکنه یه نیش تکی بزنن، در حالی که ساس‌ها معمولاً پوستتونو تو چند جا نیش می‌زنن. مورچه‌ها معمولاً پاهاتون، دستاتون و ساق پاهاتونو نیش می‌زنن و ساس‌ها ترجیح می‌دن دستاتون و بازوهاتونو و قسمتایی از بدنتونو که با تختتون تماس داره (جایی که زندگی می‌کنن) نیش بزنن.

نیش مورچه می‌تونه شبیه یه جوش تکی باشه و نیش ساس باعث جوشای قرمز کوچیک و برجسته می‌شه که به صورت خطی رو پوستتون در میان. هر دو نوع نیش باعث خارش می‌شه.

مورچه‌ها معمولاً حشرات بی‌خطری هستن و اگه مزاحم خونه‌شون نشین، خطری واسه آدما ندارن. حواستون به این باشه که چه مورچه‌هایی بیشتر تو محل زندگیتون وجود دارن و اگه مورچه‌های زیادی رو تو خونه یا نزدیک خونتون دیدین، با شرکت کنترل آفات تماس بگیرین. با نیش مورچه مثل یه زخم برخورد کنین و اگه فکر می‌کنین به نیش مورچه واکنش آلرژیک نشون دادین، به پزشک مراجعه کنین.

پزشک‌های مراقبت‌های اولیه کلینیک کلیولند مراقبت‌های پزشکی مادام‌العمر رو ارائه میدن. از عفونتای سینوسی و فشار خون بالا گرفته تا غربالگری پیشگیرانه، ما اینجاییم تا کمکتون کنیم.