فراموشی پیش گستر: وقتی حافظه جدیدت دیگه کار نمی کنه! (علائم، دلایل و درمان)

فراموشی پیش گستر چیه؟

فراموشی پیش گستر یه نوع اختلال حافظه س که توش آدم دیگه نمی تونه خاطرات جدید بسازه. یعنی چی؟ یعنی تو بدترین حالتش، آدم دیگه کلاً نمی تونه چیز جدیدی یاد بگیره یا اطلاعات جدید رو نگه داره. البته این نوع فراموشی به تنهایی خیلی نادره.

معمولاً فراموشی پیش گستر یه چیز موقتیه. یعنی فقط چند ساعت طول می کشه و بعدش حافظه آدم دوباره مثل قبل می شه.

فرق فراموشی پیش گستر با پس گستر چیه؟

راستش رو بخوای، فراموشی پیش گستر و پس گستر دو روی یه سکه ن.

• پیش گستر: این نوع فراموشی یعنی آدم نمی تونه خاطرات جدید بسازه. “پیش” یعنی چی؟ یعنی “قبل”. پس تو این حالت، آدم دیگه نمی تونه خاطرات رو تو آینده ذخیره کنه.
• پس گستر: این نوع فراموشی یعنی آدم خاطرات گذشته ش رو از دست می ده. “پس” یعنی چی؟ یعنی “عقب”. پس تو این حالت، آدم خاطراتی که قبلاً ذخیره کرده رو از دست می ده و انگار داره به عقب نگاه می کنه و هیچی یادش نمیاد.

حالا ممکنه این دو تا نوع فراموشی جدا جدا اتفاق بیفتن، ولی خیلی وقتا هم پیش میاد که با هم باشن. مثلاً کسی که زوال عقل داره، هم ممکنه خاطرات گذشته ش یادش نیاد و هم نتونه خاطرات جدید بسازه.

کی به این مشکل دچار می شه؟

فراموشی پیش گستر می تونه تو هر سنی اتفاق بیفته، ولی معمولاً وقتی پیش میاد که یه اتفاقی به مغز آسیب بزنه.

چقدر شایعه؟

فراموشی پیش گستر به تنهایی خیلی نادره. بیشتر وقتا با فراموشی پس گستر و بقیه مشکلاتی که مغز رو درگیر می کنن، همراهه. البته دقیقاً معلوم نیست چقدر شایعه، چون اطلاعات زیادی در موردش نیست.

چه بلایی سر بدن میاره؟

اگه بخوای بدونی فراموشی پیش گستر چه جوری مغز رو تحت تاثیر قرار می ده، اول باید یه کم در مورد نحوه کارکرد حافظه بدونی. مغز ما اطلاعات رو به روش های مختلفی ذخیره می کنه. بعضی از این روش ها به زمان بستگی دارن. نوع اطلاعات هم مهمه، یعنی بسته به این که چی باشه، مغز یه جور خاصی اونا رو ذخیره می کنه.

یه نکته خیلی مهم تو کارکرد حافظه، فرق بین حافظه آشکار و پنهانه.

• حافظه آشکار: چیزایی که آدم عمداً یادش میاد. یعنی می تونه با فکر کردن بهشون، اونا رو به یاد بیاره. این حافظه دو نوع داره:
• حافظه معنایی: فقط یه سری اطلاعات کلی از یه چیزی که یادته. مثلاً یادت میاد که هفته پیش رفتی پارک قدم زدی.
• حافظه رویدادی: جزئیات یه اتفاقی که یادت مونده. مثلاً یادت میاد هوا چطوری بود، با کی حرف زدی، چه نوع پرنده یا گلی دیدی و از این چیزا.
• حافظه پنهان: چیزایی که بلدی، ولی لازم نیست یادت بیاد چه جوری یاد گرفتی. مثلاً یادت میاد چه جوری بند کفشت رو ببندی، دوچرخه سواری کنی، شنا کنی یا رانندگی کنی.

مغز ما حافظه پنهان رو یه جور دیگه ذخیره می کنه. واسه همینه که بعضی از کسایی که فراموشی دارن، بازم می تونن چیزای جدید یاد بگیرن، اونم از طریق حافظه پنهان. این معمولاً با تکرار و تمرین زیاد اتفاق می افته.

علائم و نشونه ها

علائم فراموشی پیش گستر چیه؟

آدمایی که فراموشی پیش گستر دارن، نمی تونن خاطرات جدید بسازن. یعنی چی؟ یعنی یه چیزی که همین الان اتفاق افتاده رو خیلی زود یادشون می ره. بعضیا ممکنه چند دقیقه ای یادشون بمونه، ولی بعضیای دیگه ممکنه فقط چند ثانیه بعد از یه اتفاق اونو فراموش کنن.

اینا یه سری از علائم شایع این مشکلن:

• فراموش کردن حرف ها یا اتفاقاتی که تازه افتادن، واسه همین ممکنه یه سوال رو چند بار بپرسن یا یه حرف رو چند بار تکرار کنن.
• فراموش کردن اسم و قیافه آدمایی که تازه دیدن.
• گیج شدن یا ندونستن ساعت، تاریخ، اتفاقات روز و غیره.
• سردرد.
• مشکل تو حرف زدن، نوشتن، خوندن و بقیه کارای مربوط به اینا.

البته ممکنه علائم دیگه ای هم باشه، ولی معمولاً بستگی داره به این که اصلاً چی باعث شده آدم به فراموشی پیش گستر دچار بشه.

علت هاش چیه؟

فراموشی پیش گستر می تونه واسه هزار و یه دلیل اتفاق بیفته. این پایین یه سری از شایع ترین علت هاش رو می گم:

• بیماری آلزایمر.
• آنوریسم مغزی.
• تومورهای مغزی (چه سرطانی، چه غیرسرطانی).
• هیپوکسی مغزی (آسیب مغزی به خاطر کمبود اکسیژن).
• زوال عقل فرونتوتمپورال.
• صرع و تشنج.
• داروهای خاص (مخصوصاً داروهای آرام بخش و بیهوشی).
• ضربه به سر، مثل ضربه مغزی یا آسیب های تروماتیک مغزی.
• عفونت (مثل عفونت هایی که باعث آنسفالیت می شن، مثل ویروس هرپس سیمپلکس).
• مشکلات روانی (فراموشی تجزیه ای).
• سکته مغزی.
• سموم، مثل مسمومیت با مونوکسید کربن.
• فراموشی گذرا.
• سندرم ورنیکه-کورساکوف.

آلزایمر، زوال عقل و بقیه بیماری های مغزی

بیماری های مغزی مثل آلزایمر و زوال عقل فرونتوتمپورال از شایع ترین علت های فراموشی پیش گستر هستن. تو این بیماری ها، یه جاهایی از مغز خراب می شن و دیگه کار نمی کنن، واسه همین آدم حافظه ش رو از دست می ده. معمولاً مشکلات حافظه اولین نشونه های این بیماری ها هستن و هرچی بیماری پیشرفت می کنه، بدتر هم می شن.

بیهوشی

یه سری از داروها می تونن موقتاً باعث فراموشی بشن. از این داروها معمولاً واسه آرام بخشی و بیهوشی قبل از عمل استفاده می کنن. بیهوشی نه تنها آدم رو می خوابونه، بلکه جلوی تبدیل شدن هرچیزی که تجربه می کنه به خاطره رو هم می گیره. البته این اتفاق خیلی شایع نیست، ولی ممکنه حتی وقتی آدم خوابه هم اتفاق بیفته.

فراموشی روانشناختی و تجزیه ای

تو موارد خیلی نادر، ممکنه آدم به خاطر یه مشکل تو ذهنش دچار فراموشی بشه. یعنی دلیلش اینه که ذهن نمی تونه خاطره بسازه، نه این که یه مشکل پزشکی یا یه آسیب تو مغز وجود داشته باشه. به این نوع فراموشی، فراموشی روانشناختی می گن. این اتفاق خیلی نادره و متخصص ها هنوز دقیق نمی دونن چرا و چه جوری اتفاق می افته.

فراموشی تجزیه ای هم یه نوع دیگه س که توش آدم به خاطر استرس یا ضربه روحی خیلی شدید، خاطراتش رو از دست می ده. تو این حالت، آدم انقدر از خودش دور می شه که دیگه نمی تونه خاطره بسازه، مخصوصاً وقتی یه اتفاق خیلی بد داره می افته یا وقتی آدم حمله عصبی یا اضطرابی داره.

فراموشی گذرا

این یه نوع فراموشی کوتاه مدته که معمولاً تو آدمای بین 50 تا 70 سال اتفاق می افته و دلیلش هم معلوم نیست. این نوع فراموشی عجیبه، چون موقتیه. آدمایی که این مشکل رو دارن، گیج به نظر می رسن و نمی تونن خاطرات جدید بسازن. خوشبختانه این مشکل زود تموم می شه و معمولاً بعد از چند ساعت خوب می شه. البته تو موارد خیلی نادر ممکنه تا 24 ساعت هم طول بکشه.

سندرم ورنیکه-کورساکوف

سندرم ورنیکه-کورساکوف یه بیماریه که به خاطر کمبود شدید ویتامین B1 اتفاق می افته. معمولاً وقتی این اتفاق می افته که آدم ویتامین B1 کافی دریافت نکنه یا بدنش نتونه اونو جذب کنه. این مشکل معمولاً تو کسایی که الکل زیاد مصرف می کنن یا اختلالات خوردن دارن و یا کسایی که بدنشون نمی تونه ویتامین ها رو از غذا جذب کنه، شایعه.

آیا فراموشی پیش گستر واگیر داره؟

نه، فراموشی پیش گستر واگیردار نیست. ولی یه سری از عفونت ها، مخصوصاً بعضی از ویروس ها، می تونن باعث آنسفالیت بشن که یه جور التهاب تو مغزه. این التهاب می تونه باعث فراموشی پیش گستر بشه. البته این که آدم این جور عفونت ها رو بگیره، دلیل نمی شه که حتماً به فراموشی پیش گستر (یا هر نوع فراموشی دیگه ای) دچار بشه.

تشخیص و آزمایش

چه جوری تشخیص داده می شه؟

تشخیص فراموشی پیش گستر معمولاً با کمک چند تا متخصص مختلف انجام می شه، از جمله:

• متخصص مغز و اعصاب: اینا کسایی هستن که مغز رو بررسی می کنن و می تونن هر نوع تغییر یا آسیبی رو تو مغز تشخیص بدن. یه بخش مهم از تشخیص فراموشی پیش گستر، معاینه عصبیه که توش دکتر می بینه اگه آدم تو انجام یه سری کارا مشکل داشته باشه، احتمالاً یه جای مغزش مشکل داره.
• روانپزشک: اینا کسایی هستن که به سلامت روان آدم اهمیت می دن و می تونن یه سری تست ها رو انجام بدن، مخصوصاً تست هایی که روی حافظه تمرکز دارن و می تونن بفهمن که آیا آدم مشکل روانی داره که باعث فراموشی شده یا نه.
• رادیولوژیست: اینا کسایی هستن که عکس های رادیولوژی رو تفسیر می کنن و دنبال نشونه های یه مشکل می گردن. اینا می تونن با بقیه متخصص ها همکاری کنن تا یه نشونه کوچیک رو تو عکس ها پیدا کنن.

چه آزمایش هایی انجام می شه؟

اینا شایع ترین آزمایش هایی هستن که واسه تشخیص فراموشی پیش گستر انجام می شن:

• تست حافظه و تست های شناختی: این تست ها مشکلات حافظه و توانایی فکر کردن، تمرکز کردن و حل مسئله رو بررسی می کنن.
• آزمایش خون: این آزمایش ها نشونه های عفونت، مشکلات مربوط به سطح اکسیژن خون یا مشکلات کبد، کلیه و تیروئید رو بررسی می کنن. همچنین می تونن کمبود ویتامین B1 یا بقیه مشکلاتی که جلوی جذب ویتامین B1 رو می گیرن، تشخیص بدن.
• سی تی اسکن: این آزمایش ها با استفاده از اشعه ایکس و کامپیوتر، یه عکس سه بعدی از مغز می سازن. این آزمایش ها معمولاً وقتی انجام می شن که آدم به سرش ضربه خورده باشه و احتمال شکستگی جمجمه، خونریزی مغزی یا بقیه مشکلات وجود داشته باشه.
• ام آر آی: این آزمایش با استفاده از یه آهنربای خیلی قوی، امواج رادیویی و کامپیوتر، یه عکس سه بعدی خیلی دقیق از مغز می سازه. این آزمایش مخصوصاً وقتی خوبه که بخوای ببینی یه جای خاصی از مغز آسیب دیده یا نه.
• نمونه برداری مایع نخاعی: دور مغز و نخاع ما یه لایه نازک از مایع مغزی نخاعی وجود داره. با این که خیلی شایع نیست، ولی ممکنه دکتر با نمونه برداری از این مایع، بیماری های دیگه رو رد کنه.
• اسکن پت: این نوع اسکن می تونه نشون بده که سلول ها تو یه سری از جاهای بدن چقدر فعال هستن. این اسکن می تونه جاهایی از مغز که آسیب دیدن رو نشون بده، چون این جاها دیگه فعالیت ندارن.

درمان

درمانش چیه و آیا خوب می شه؟

خود فراموشی پیش گستر رو نمی شه درمان کرد، ولی بعضی وقتا می شه بیماری هایی که باعثش شدن رو درمان کرد. نوع درمان بستگی به این داره که اصلاً چه بیماری باعث فراموشی شده. یه سری از این بیماری ها خودشون خوب می شن.

چه درمان هایی وجود داره؟

اگه خودتون یا یکی از عزیزانتون به فراموشی پیش گستر دچار شدین، بهترین کار اینه که با دکترتون صحبت کنین. اون می تونه با توجه به سابقه پزشکی، شرایط و ترجیحات شما، بهترین درمان رو پیشنهاد بده.

با این که نمی شه خود فراموشی پیش گستر رو درمان کرد، ولی یه سری از روش های درمانی هستن که ممکنه کمک کنن. این روش ها به این صورت کار می کنن:

تمرین دادن مغز

با این که فراموشی پیش گستر روی حافظه آشکار تاثیر می ذاره، ولی معمولاً روی حافظه پنهان تاثیری نداره. یعنی چی؟ یعنی شما هنوزم می تونین از طریق روش هایی که حافظه پنهان رو درگیر می کنن، چیزای جدید یاد بگیرین. مثلاً:

• یادگیری بدون خطا: به جای این که از اشتباهات یاد بگیرین (چون کسی که فراموشی داره نمی تونه از این طریق یاد بگیره)، این روش روی دادن سرنخ و راهنمایی تمرکز می کنه. این کار می کنه، چون سرنخ ها و راهنمایی ها به مغز کمک می کنن ارتباطات و شبکه هایی که واسه حافظه بهشون نیاز دارین رو دوباره بسازه و قوی تر کنه.
• یادگیری رویه ای: این روش خیلی زیاد روی تکرار و تمرین تمرکز می کنه.
• پیش زدن: این روش یعنی یه سرنخ به آدم بدین تا یاد بگیره. این سرنخ ها به مغز آدم یاد می دن که دفعه بعد باید چیکار کنه. با گذشت زمان، این تاثیر قوی تر می شه و دیگه لازم نیست انقدر به سرنخ ها تکیه کنین.

استراتژی جبرانی

یه راه دیگه واسه کمک به کسایی که فراموشی دارن، اینه که بهشون یاد بدین چه جوری مشکلات حافظه شون رو جبران کنن. اینا چند تا راهکارن:

• یادداشت برداری روزانه یا نوشتن دفتر خاطرات.
• استفاده از برنامه ریز، دفترچه یادداشت و تقویم.
• برچسب زدن و نوشتن یادداشت.
• دانلود کردن اپلیکیشن ها و برنامه ریزی دستگاه هایی که یادشون بندازه یه سری کارا رو به طور مرتب انجام بدن (مثلاً هر روز دارو خوردن، هر ماه قبض پرداخت کردن و غیره).

چه جوری از خودتون مراقبت کنین؟

فراموشی پیش گستر یه بیماری نیست که بشه بدون کمک یه متخصص تشخیصش داد. چون کسایی که این مشکل رو دارن نمی تونن خاطرات جدید بسازن، واسه همین معمولاً نمی فهمن که این مشکل رو دارن. به خاطر همین، معمولاً اطرافیانشون اولین کسایی هستن که متوجه مشکلات حافظه می شن.

خیلی از بیماری هایی که باعث فراموشی پیش گستر می شن، کم کم به وجود میان. اگه یه دفعه حافظه تون رو از دست دادین، این می تونه نشونه یه مشکل جدی و خطرناک تو مغز باشه، مثل سکته مغزی یا آنوریسم. اگه دیدین یه نفر یه دفعه حافظه ش رو از دست داده، سریع با اورژانس تماس بگیرین.

پیشگیری

چه جوری ازش پیشگیری کنیم؟

چون فراموشی پیش گستر یهویی اتفاق می افته، نمی شه ازش پیشگیری کرد. ولی می تونین با دوری کردن از یه سری شرایط و بیماری ها، احتمال ابتلا بهش رو کم کنین. اینا چند تا راهکارن:

• یه رژیم غذایی متعادل داشته باشین و وزنتون رو تو یه حد سالم نگه دارین. خیلی از بیماری های مربوط به قلب و عروق، مخصوصاً سکته مغزی، می تونن به مغز آسیب بزنن و باعث فراموشی پیش گستر (و بقیه مشکلات) بشن. پس واسه پیشگیری از فراموشی، باید از سکته مغزی و بیماری های مشابه جلوگیری کنین.
• عفونت ها رو جدی بگیرین. عفونت های چشم و گوش باید سریع درمان بشن. اگه این عفونت ها به مغز برسن، می تونن خیلی جدی و حتی کشنده بشن و به مغز آسیب بزنن و باعث فراموشی بشن.
• از وسایل ایمنی استفاده کنین. آسیب به سر می تونه باعث آسیب مغزی بشه که باعث فراموشی می شه. چه سر کار باشین، چه تو خونه، استفاده از وسایل ایمنی می تونه از آسیب جلوگیری کنه.
• بیماری هاتون رو کنترل کنین. خیلی مهمه که بیماری هایی که می تونن به مغز آسیب بزنن رو کنترل کنین، مثل صرع. کنترل این بیماری ها می تونه از آسیب دائمی جلوگیری کنه و شدت آسیب مغزی رو کم کنه یا حتی از بین ببره.

چشم انداز

اگه فراموشی پیش گستر بگیرم، چی میشه؟

آدمایی که فراموشی پیش گستر دارن، تو ساختن خاطرات جدید مشکل دارن. بسته به این که بیماری چقدر شدید باشه، ممکنه یه کم یا اصلاً نتونن خاطرات جدید بسازن. این می تونه باعث مشکل تو روابط، کار و بقیه چیزا بشه.

چقدر طول می کشه؟

فراموشی پیش گستر می تونه موقتی، طولانی مدت یا دائمی باشه، بستگی به این داره که چرا اتفاق افتاده. اگه آسیب به جاهایی از مغز که مربوط به حافظه هستن، خیلی شدید باشه، احتمال این که بیماری طولانی مدت یا دائمی بشه، بیشتره.

چشم اندازش چیه؟

چشم انداز فراموشی پیش گستر بیشتر به این بستگی داره که چه بیماری باعثش شده. اگه علت موقتی باشه و آسیب دائمی نباشه، معمولاً چشم انداز خوبه. مثلاً فراموشی گذرا چشم انداز خیلی خوبی داره و بیشتر آدما ظرف 24 ساعت حافظه شون رو به دست میارن.

ولی اگه فراموشی پیش گستر به خاطر آسیب به مغز باشه، معمولاً چشم انداز انقدر خوب نیست. اگه آسیب خیلی شدید باشه، مخصوصاً اگه به هر دو طرف مغز آسیب رسیده باشه، فراموشی پیش گستر معمولاً دائمیه. یه سری از آدما یه کم از توانایی های حافظه شون رو به دست میارن، ولی این از یه نفر به یه نفر دیگه فرق می کنه. دکترتون بهترین کسیه که می تونه چشم انداز بیماری شما رو توضیح بده.

زندگی با فراموشی

چه جوری از خودتون مراقبت کنین؟

مراقبت از خودتون وقتی فراموشی پیش گستر دارین، سخته، چون نمی تونین خاطرات جدید بسازین. اگه این مشکل رو دارین، بهترین راه اینه که با دکترتون صحبت کنین. اون می تونه گزینه های درمانی، برنامه های توانبخشی، استراتژی های جبرانی و بقیه چیزا رو بهتون معرفی کنه.

کی باید به دکتر مراجعه کنین؟

همون جوری که دکترتون گفته، باید بهش مراجعه کنین. همچنین اگه متوجه تغییراتی تو علائمتون شدین یا علائم جدیدی پیدا کردین، مخصوصاً اگه این تغییرات تو برنامه روزمره تون اختلال ایجاد کردن، باید به دکتر مراجعه کنین.

کی باید به اورژانس مراجعه کنین؟

اگه یه دفعه متوجه یه تغییری تو علائمتون شدین، مخصوصاً علائمی که ممکنه نشونه سکته مغزی باشن، باید سریعاً به اورژانس مراجعه کنین، این علائم عبارتند از:

• ضعف، بی حسی یا فلج شدن یه طرف بدنتون.
• نامفهوم حرف زدن.
• افتادگی یه طرف صورت یا از دست دادن بینایی تو یه چشم.
• مشکل تو قورت دادن.
• گیج شدن، تحریک پذیری یا آشفتگی.
• مشکل تو تمرکز کردن، فکر کردن یا به خاطر آوردن.
• یه دفعه سردرد خیلی شدید گرفتن که جلوی انجام کارای روزمره تون رو بگیره.

یه راه آسون واسه به خاطر سپردن علائم سکته مغزی، استفاده از کلمه “FAST” هست:

• Face (صورت): سکته مغزی معمولاً باعث افتادگی یه طرف صورت می شه.
• Arms (بازوها): اگه یه نفر سعی کنه بازوهاش رو بالا ببره، آیا ماهیچه های یه بازو از اون یکی ضعیف تره؟
• Speech (گفتار): آیا حرف های یه نفر نامفهوم و سخت قابل فهمه؟
• Time (زمان): سکته مغزی یه اورژانس پزشکیه که جون آدم رو تهدید می کنه. ولی هرچی زودتر درمان بشه، احتمال این که آدم خوب بشه، بیشتره.

اگه متوجه شدم یه نفر از عزیزانم داره نشونه های از دست دادن حافظه رو نشون می ده، چیکار کنم؟

مشکلات حافظه یه مشکل شایع تو پیریه، مخصوصاً تو بیماری های مغزی خاص. معمولاً تشخیص این که یه مشکل حافظه طبیعیه یا نشونه یه بیماری، سخته.

اگه یکی از عزیزانتون داره نشونه های از دست دادن حافظه رو نشون می ده، خیلی مهمه که هرچه زودتر باهاش در مورد این موضوع صحبت کنین. همچنین باید تشویقش کنین که با دکترش صحبت کنه تا بفهمه این یه مشکل طبیعیه یا یه دلیل واسه نگرانی.

اگه متوجه شدین که خودتون دارین تو به خاطر آوردن چیزا مشکل دارین، بهتره با عزیزانتون در مورد این که اگه دیگه نتونین واسه خودتون تصمیم بگیرین، چی دوست دارین، صحبت کنین.

فراموشی پیش گستر به تنهایی خیلی شایع نیست، ولی معمولاً با یه سری از بیماری ها اتفاق می افته. این بیماری مخصوصاً تو بیماری های مغزی مرتبط با پیری، بیماری هایی که باعث آسیب مغزی می شن و ضربه مغزی شایعه. از دست دادن حافظه می تونه خیلی ترسناک باشه و دیدن این که یه نفر از عزیزانتون داره این مشکل رو تجربه می کنه، خیلی سخته. اگه متوجه هر کدوم از نشونه ها یا علائم از دست دادن حافظه شدین، بهتره هرچه زودتر به دکتر مراجعه کنین. دکتر می تونه تشخیص بده که آیا دلیلی واسه نگرانی وجود داره یا نه و اگه وجود داره، چه جوری باید درمان بشه. همچنین می تونه حمایت و منابع لازم رو واسه کمک به شما و عزیزانتون ارائه بده تا بتونین با تغییراتی که دارین تجربه می کنین، زندگی کنین و باهاشون سازگار بشین.