مصرف/سوء مصرف مواد: فرقشون چیه؟ کی باید نگران شد؟

تفاوت بین “مصرف مواد” و “سوء مصرف مواد”

اگه با واژه‌های “مصرف مواد” و “سوء مصرف مواد” آشنا هستید، ممکنه براتون سوال پیش بیاد که آیا این دو تا اصطلاح یکی هستن یا با هم فرق دارن. هر دو تا به عملی اشاره دارن که توش از موادی مثل الکل، داروها، نیکوتین، حشیش یا داروهای تجویزی استفاده می‌شه. ولی فرقشون اینه که یکی به مصرف مشکل‌ساز اشاره داره، در حالی که اون یکی یه اصطلاح کلی‌تره که شامل همه‌ی انواع مصرف مواد می‌شه؛ چه مشکل‌ساز باشه و چه نباشه.

مصرف مواد

به گفته‌ی میو اونیل، کسی که متخصص ارشد در زمینه‌ی اعتیاد و بهبودی در کمپانی “All Sober” (کاملاً هوشیار) هست، “مصرف مواد” به معنی استفاده از هر نوع ماده‌ی قانونی یا غیرقانونیه. این اصطلاح یه مفهوم کلی داره که شامل تمام شکل‌ها و مقدار مصرف مواد مضر می‌شه.

سوء مصرف مواد

به گفته‌ی خانم اونیل، قبلاً از اصطلاح “سوء مصرف مواد” برای توصیف اعتیاد یا مصرف خطرناک یه ماده یا چند ماده استفاده می‌شد. اما حالا دیگه توی راهنمای تشخیصی که به اسم “راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی” یا DSM-5-TR معروفه، از این اصطلاح استفاده نمی‌شه، چون احتمالاً این کار باعث می‌شه انگ و برچسب‌زنی بشه. اصطلاحی که الان استفاده می‌شه، “اختلال مصرف مواد” هست.

اگه شما یا یکی از عزیزانتون با اختلال مصرف مواد درگیر هستید، می‌تونید با خط ملی مشاوره برای خدمات سوء مصرف و سلامت روان (SAMHSA) به شماره 1-800-662-4357 تماس بگیرید تا اطلاعاتی درباره‌ی کمک و مراکز درمانی تو منطقه‌ی خودتون پیدا کنید. برای اطلاعات بیشتر در مورد مسائل مربوط به سلامت روان، می‌تونید به پایگاه‌داده‌ی خط ملی مشاوره ما مراجعه کنید.

چرا دیگه از اصطلاح “سوء مصرف مواد” استفاده نمی‌شه؟

بنا به گفته‌ی مؤسسه‌ی ملی سوء مصرف مواد، اصطلاح “سوء مصرف مواد” به‌خاطر بار منفی‌ای که کلمه‌ی “سوء مصرف” داره و ارتباطش با قضاوت یا مجازات، کنار گذاشته شده. حالا “اختلال مصرف مواد” یه اصطلاح پزشکیه که برای توصیف مصرف غیرقابل کنترل یک ماده به‌کار میره، با وجود این که عواقب منفی‌ای برای سلامت، کار، تحصیل، خانواده و عملکرد روزانه فرد داره. این اختلال به‌عنوان یه اختلالِ پیچیده‌ی مغزی و یه بیماری روانی در نظر گرفته می‌شه که بر اساس معیارهای مشخص، درجه‌های خفیف، متوسط یا شدید داره.

علائم اختلال مصرف مواد

چه زمانی خوردن یه لیوان مشروب با دوستا یا استفاده از مسکن برای سردرد (مصرف گاه‌به‌گاه مواد) تبدیل به الکلیسم یا اعتیاد به مسکن (اختلال مصرف مواد) می‌شه؟ وقتی که فرد این علائم رو تجربه کنه، ممکنه دچار اختلال مصرف مواد شده باشه:

• احساس نیاز شدید به مصرف ماده
• مصرف ماده بیش‌تر از مقداری که آدم می‌خواد
• ناتوانی در کم کردن مصرف ماده، حتی با وجود این‌که آدم بخواد
• صرف زمان زیاد برای تهیه، استفاده یا رهایی از عوارض مصرف ماده
• درگیر شدن با مشکلات تو خونه، سر کار یا مدرسه به‌خاطر مصرف ماده
• ادامه دادن به مصرف ماده با وجود مشکلات توی رابطه‌ها که بخاطرش به وجود اومدن
• کم‌رنگ شدن یا قطع علاقه‌مندی‌ها و فعالیت‌ها به خاطر مصرف ماده
• انجام رفتارهای پرخطر یا ناامن تحت تأثیر مواد
• مصرف ماده با اینکه باعث یا تشدید مشکلات جسمی یا روانی می‌شه
• افزایش تحمل بدن به ماده و نیاز به مصرف بیشتر برای رسیدن به همون اثر
• تجربه‌ی علائم ترک در صورتی که ماده مصرف نشه و نیاز ‌به مصرف ماده برای جلوگیری از این علائم

معیارهای تشخیصی

متخصص بهداشتی، بر اساس تعداد و شدت علائمی که فرد داره، تشخیص می‌ده که آیا مصرف موادش خطرناکه و آیا به اختلال مصرف مواد خفیف، متوسط یا شدید دچار شده. معیارهای تشخیصی به‌صورت زیر هستند:

• اختلال مصرف مواد خفیف: داشتن دو یا بیشتر از این علائم در ۱۲ ماه گذشته (این حد فاصل بین مصرف گاه‌به‌گاه مواد و اختلال مصرف مواد رو مشخص می‌کنه)
• اختلال مصرف مواد متوسط: داشتن چهار تا پنج تا از این علائم در ۱۲ ماه گذشته
• اختلال مصرف مواد شدید: داشتن شش تا یا بیشتر از این علائم در ۱۲ ماه گذشته

علل اختلال مصرف مواد

مصرف مواد اغلب یه مقدمه برای ایجاد اختلال مصرف مواد هست. در واقع، برای بعضی از آدما، امتحان کردن یا مصرف گاه‌به‌گاه یه ماده می‌تونه اولین قدم برای ایجاد اختلال مصرف مواد باشه. علل مصرف مواد معمولاً به این صورت شروع می‌شن:

• تجربه کردن یه ماده: آدما معمولاً به‌خاطر کنجکاوی، به‌عنوان یه آزمایش، یا تحت فشار هم‌سن‌ و سال‌هاشون شروع به مصرف مواد می‌کنن.
• مصرف ماده برای احساس خوب: آدما از مواد برای احساس خوشی و لذت استفاده می‌کنن، که معمولاً بهش میگن “خوب بودن”.

مصرف مواد: دلایل و پیامدها

بالا بردن عملکرد با کمک مواد: بعضی وقتا مردم از مواد برای افزایش کارایی، هوشیاری، سطح انرژی و شناخت خودشون استفاده می‌کنن. استفاده‌ی از مواد برای بهتر شدن حال: بعضی وقتا آدما به مواد رو می‌آرن تا مشکلاتشون رو فراموش کنن، استرس رو کم کنن، درد رو تسکین بدن و بی‌حس بشن.

علت‌های اختلال مصرف مواد

وقتی یه نفر شروع به مصرف مواد می‌کنه، ممکنه در معرض خطر ابتلا به اختلال مصرف مواد قرار بگیره. بعضی از عواملی که می‌تونن این خطر رو زیاد کنن، عبارتند از:

• آسیب پذیری ژنتیکی
• فشارهای اجتماعی
• استرس‌های محیطی
• شرایط سلامت روان
• ویژگی‌های شخصیتی فرد

تأثیرات مواد

فاکتورهای فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، تاریخی و قانونی هم می‌تونن در تعیین این‌که کدوم شکل از مصرف مواد قابل قبوله، نقش داشته باشن. مثلاً، قوانین عمومی تعیین می‌کنن که کدوم مواد قانونی یا غیرقانونی هستن و چقدر از یه ماده میشه قانونی مصرف کرد. علاوه بر این، بعضی فرهنگ‌ها مصرف مواد خاصی رو ممنوع می‌کنن و بعضی دیگه اون رو مجاز می‌دونن.

چرا اختلالات سلامت روان با مصرف مواد همزمان وجود دارن؟

متخصصان پزشکی مربوط به اعتیاد می‌تونن تشخیص بدن که آیا مصرف مواد یه نفر نگران‌کننده هست یا نه، و اختلال مصرف مواد رو تشخیص و درمان کنن. دکتر خودتون می‌تونه در صورت لزوم شما رو به یه متخصص ارجاع بده. به گفته‌ی خانم اونیل، فرآیند تشخیص شامل یه ارزیابی کامله که معمولاً شامل این موارد می‌شه:

• صحبت با فردی که مواد مصرف می‌کنه
• صحبت با افراد دیگه تو زندگی اون فرد
• استفاده از ابزارهای تشخیصی برای فهمیدن این‌که آیا علائم فرد با معیارهای تشخیصی اختلال مصرف مواد تو DSM-5-TR مطابقت داره یا نه
• معاینه فیزیکی یا آزمایش‌های دیگه برای تعیین میزان مصرف، ارزیابی وضعیت سلامتی و بررسی شرایط جسمی یا روانی دیگه

مهمه که در مورد علائم و مصرف موادتون با ارائه‌دهنده‌ی خدمات بهداشت‌یتون صادق و روراست باشید تا اونا بتونن به‌درستی تشخیص بدن که آیا مصرف موادتون نگران‌کننده هست یا نه، و آیا شما دچار اختلال مصرف مواد هستید یا در معرض خطر اون قرار دارید.

خانم اونیل میگه: “تشخیص درست برای اطمینان از این‌که بهترین مراقبت رو دریافت می‌کنید، حیاتیه.”

درمان

اگه ارائه‌دهنده‌ی خدمات بهداشتی تشخیص بده که مصرف مواد یه نفر مشکل‌ساز هست و اون فرد به اختلال مصرف مواد دچار شده، ممکنه نیاز به درمان داشته باشه. درمان شامل ارزیابی تخصصی و یه برنامه‌ی درمانی برای رسیدگی به نیازهای خاص فرد برای بهبودی پایدار میشه. خانم اونیل می‌گه: “برنامه‌ی درمانی می‌تونه بسته به عوامل مختلفی مثل شدت مصرف و منابع و حمایت‌های فرد، متفاوت باشه.”

به گفته‌ی خانم اونیل، درمان اختلال مصرف مواد می‌تونه شامل موارد زیر باشه:

• سم‌زدایی
• دارو
• درمان
• جلسات گروهی حمایتی
• درمان توی محیط‌های سرپایی، بستری یا اقامتی
• مراقبت بعد از درمان، مثل زندگی بدون مواد
• سایر اشکال آموزش، آگاهی یا حمایت

تفاوت‌های بین مصرف مواد و سوء مصرف مواد

پیشگیری

خانم اونیل، در ادامه، کارهایی رو که می‌تونه به پیشگیری از مصرف مواد و اختلال مصرف مواد کمک کنه، توضیح می‌ده.

پیشگیری از مصرف مواد

بهترین روش برای پیشگیری از مصرف مواد، ارائه‌ی آموزش و حمایت جامع در تمام فرصت‌ه. اینکه به بچه‌ها، نوجوونا و بزرگسالا درباره‌ی شیوع و خطرات مصرف مواد آموزش بدیم و بهشون کمک کنیم مهارت‌های لازم رو برای مقابله با فشارها و جلوگیری از مصرف مواد یاد بگیرن، خیلی مهمه. — خانم اونیل

پیشگیری از اختلال مصرف مواد

اختلال مصرف مواد قابل پیشگیریه، اگه ما سیستم‌های مراقبتی بسازیم که به ما کمک کنه توی مراحل اولیه‌ی مصرف مداخله کنیم. مدرسه‌ها و جامعه‌ها باید با هم کار کنن تا شرایطی رو که باعث اختلال مصرف مواد می‌شه، شناسایی و اصلاح کنن تا از این اتفاق جلوگیری بشه یا اثراتش کم بشه.

خلاصه

مصرف مواد یه اصطلاح کلیه که شامل هر نوع استفاده از مواد مضر مثل الکل، داروها، نیکوتین، حشیش یا داروهای تجویزی می‌شه. اما اختلال مصرف مواد یه وضعیت پزشکیه که به‌طور خاص به مصرف مشکل‌ساز این مواد اشاره داره، به طوری که فرد تو بخشای مختلف زندگیش عواقب منفی رو تجربه می‌کنه. امتحان کردن یه ماده یا مصرف گاه‌به‌گاه اون معمولاً پیش‌درآمدی برای اختلال مصرف مواد هست، مخصوصاً اگه فرد به‌خاطر عوامل ژنتیکی، اجتماعی، محیطی یا فردی مستعد باشه. بنابراین، انجام اقداماتی برای پیشگیری از مصرف مواد، به‌خصوص تو بین جوونا، برای جلوگیری از اختلال مصرف مواد، مهمه. یه متخصص بهداشت واجد شرایط می‌تونه تشخیص بده که آیا مصرف مواد یه فرد مشکل‌سازه و آیا با معیارهای تشخیصی اختلال مصرف مواد خفیف، متوسط یا شدید تو DSM-5 مطابقت داره یا نه. بر اساس ارزیابی خودشون، اونا یه برنامه‌ی درمانی برای فرد تنظیم می‌کنن.

این موضوع برای شما چه معنی داره

اگه نگران مصرف موادتون هستید و فکر می‌کنید ممکنه در معرض خطر اختلال مصرف مواد باشید، بهترین کار اینه که کمک و اطلاعات بگیرید. خانم اونیل می‌گه: “مشاوران، مربیان و جلسات گروهی حمایتی زیادی وجود دارن که می‌تونن در این مورد بهتون کمک کنن تا درک بهتری پیدا کنید. شما تنها نیستید و بهبودی ممکن هست.”

چطوری به یه معتاد کمک کنیم: منابع و درمان