عشق تو کبد، خشم تو پاها! احساسات باستانیان چه شکلی بود؟

احساسات آدمی در روزگاران کهن

از سنگینی دل گرفته تا حس پَروانه در شکم، انگار احساسات جزئی جدانشدنی از وجود ما آدماست که بجای مغز، در بدن حس میشن. اما آیا همیشه این احساسات رو به یه شکل تجربه یا نشون دادیم؟ یه گروه چند تخصصی از پژوهشگرا رفتن سراغ یه عالمه متن تاریخی تا بفهمن مردمان سرزمین باستانی میان‌رودان (همون عراق امروزی) چه جوری احساساتشون رو تو بدنشون حس می‌کردن. اونا حدود یه میلیون کلمه از زبان باستانی اکدی رو که بین سال‌های ۹۳۴ تا ۶۱۲ قبل از میلاد، با خط میخی روی لوحای گِلی نوشته شده بودن، بررسی کردن.

پروفسور سانا سوارد از دانشگاه هلسینکی، که یه آشورشناس و سرپرست این پژوهشه، میگه: «حتی تو میان‌رودان باستان، یه درک اولیه از آناتومی وجود داشته، مثلاً اهمیت قلب، کبد و ریه». یکی از جالب‌ترین چیزا این بود که باستانی‌ها شادی رو کجا حس میکردن، که اکثراً با کلماتی بیان میشد که به حس «باز بودن»، «درخشش» یا «پُر» بودن مربوط بودن — تو کبد.

جوها لاهناکوسکی، دانشمند علوم اعصاب شناختی و محقق مهمان دانشگاه آلتو، میگه: «اگه نقشه بدن باستانی میان‌رودانی از شادی رو با نقشه‌های بدن امروزی [که توسط دانشمند فنلاندی، لائوری نومنما و همکاراش یه دهه پیش منتشر شده] مقایسه کنید، تقریباً شبیه هم هستن، به جز اون نورخاصی که تو کبد هست».

تفاوتای دیگه هم بین ما و باستانی‌ها تو احساساتی مثل خشم و عشق دیده میشه. بر اساس تحقیقات قبلی، آدمای امروزی خشم رو تو قسمت بالایی بدن و دستاشون حس می‌کنن، در حالی که میان‌رودانی‌ها بیشتر حس «گرما»، «عصبانیت» یا «خشم» رو تو پاهاشون داشتن. در عین حال، عشق تقریباً تو هر دو دوره (امروزی و نئو-آشوری) یه حس مشترک بوده، البته تو میان‌رودان بیشتر با کبد، قلب و زانوها در ارتباط بوده.

نگاهی عمیق‌تر به احساسات

«باید ببینیم آیا میشه تو آینده در مورد نوع تجربه‌های احساسی که برای آدما به‌طور کلی رایجه صحبت کرد، و آیا مثلاً ترس همیشه تو یه نقاط خاص از بدن حس شده یا نه»، اینو سوارد میگه. پژوهشگرا هشدار میدن که گرچه این مقایسه جالبه، اما باید حواسمون باشه که نقشه‌های بدنی امروزی که بر اساس تجربه‌های جسمی خودِ آدما ساخته شده، با نقشه‌های بدنی مردمان میان‌رودان که فقط بر اساس توصیفات زبانی شکل گرفتن، قابل مقایسه نیستن.

تجربه احساسات تو میان‌رودان

از اونجایی که سواد خوندن و نوشتن تو میان‌رودان (۳۰۰۰ تا ۳۰۰ قبل از میلاد) کم بوده، نوشتن با خط میخی بیشتر کار کاتبا بوده و در نتیجه فقط در دسترس پولدارا بوده. اما الواح گِلی میخی کلی متن مختلف داشتن، از لیستای مالیاتی گرفته تا سندای خرید و فروش، دعاها، نوشته‌های ادبی و تاریخی و حتی ریاضیات اولیه. متون باستانی خاورمیانه تا حالا اینجوری مطالعه نشدن که احساسات رو به صورت عددی به قسمت‌های بدن ربط بدن. میشه این روش رو تو آینده برای بقیه زبان‌ها هم استفاده کرد.

«این میتونه یه راه خوب برای بررسی تفاوتای بین‌فرهنگی تو نحوه تجربه احساسات باشه»، این حرف سوارد هست و امیدوارِ که این تحقیق به بحث‌های مربوط به جهانی بودن احساسات کمک کنه. نتایج این تحقیق تو تاریخ ۴ دسامبر تو مجله iScience منتشر میشه.

روشای جدید تحقیق

روش زبان‌شناسی متنی، که از مجموعه‌های بزرگ متنی استفاده میکنه، تو این سال‌ها تو مرکز برتری امپراتوری‌های باستانی خاورمیانه (ANEE) که سوارد رهبریش رو به عهده داره، پیشرفت کرده. تو مرحله بعد، تیم تحقیق قراره یه مجموعه متنی انگلیسی، یا همون متون قرن بیستم که شامل ۱۰۰ میلیون کلمه هست، رو بررسی کنه. همینطور اونا تصمیم دارن داده‌های فنلاندی رو هم بررسی کنن.

علاوه بر سوارد و لاهناکوسکی، این تیم شامل پروفسور میکو سامس از دانشگاه آلتو، الی بنت از دانشگاه هلسینکی، پروفسور لوری نومنما از دانشگاه تورکو و اولریک استاینرت از دانشگاه یوهانس گوتنبرگ ماینز هست. این پروژه توسط بنیاد فرهنگی فنلاند حمایت مالی میشه.