اختلال شخصیت ضداجتماعی: علائم، علل و راه های درمان (یه زبون خودمونی)

اختلال شخصیت ضداجتماعی چیه؟

ببین رفیق، اختلال شخصیت ضداجتماعی (ASPD) یه جورایی انگار تنظیمات کارخونه‌ی مغزت یه کم قاطی داشته. باعث می‌شه تو فکر کردن و ارتباط برقرار کردن با بقیه مشکل داشته باشی و کارایی بکنی که تهش اینا رو به بار میاره:

• مردم رو بازی بدی و گول بزنی.
• از بقیه سواستفاده کنی یا سرشون کلاه بذاری، فقط واسه اینکه خودت حال کنی.
• قانون و حقوق بقیه رو اصلا آدم حساب نکنی.
• اصلا از کارات پشیمون نشی، انگار نه انگار!

معمولا کسایی که ASPD دارن، به بقیه احترام نمی‌ذارن، قانون رو می‌شکنن، اصلا به عاقبت کاراشون فکر نمی‌کنن و مسئولیت‌پذیر هم نیستن. این اختلال خطرناکه، چون ممکنه به خودت و بقیه آسیب جسمی یا روحی بزنی. اختلال شخصیت ضداجتماعی یکی از انواع مختلف اختلالات شخصیتیهستش که روی نحوه فکر و رفتارت تاثیر می‌ذاره.

چقدر شایعه؟

حدود ۱ تا ۴ درصد از بزرگسالای توی آمریکا این اختلال رو دارن.

علائم و علت‌ها

اختلال شخصیت ضداجتماعی روی طرز فکر و ارتباط برقرار کردنت با بقیه تاثیر می‌ذاره.

علائمش چیا هستن؟

علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی می‌تونه اینا باشه:

• با بقیه دعوا کنی، خشن باشی یا حتی بزنی‌شون.
• بی‌کله و یهویی یه کاری رو انجام بدی، بدون اینکه فکر کنی.
• قانون رو بشکنی یا اصلا به قوانین و عرف جامعه توجهی نکنی.
• فکر کنی خیلی خفن‌تر و قوی‌تری از بقیه.
• زبون‌بازی کنی، چاپلوسی کنی و با چرب زبونی و دروغ، بقیه رو بازی بدی تا به نفع خودت کار کنی یا فقط خوش بگذرونی.
• مسئولیت کارات رو قبول نکنی.
• اصلا پشیمون نشی و به کارایی که می‌کنی اهمیت ندی.

ASPD تو هر کسی یه جور خودشو نشون می‌ده. ممکنه یه سری از این رفتارها تو یه نفر بیشتر از بقیه باشه. اگه حس کردی می‌خوای به خودت یا بقیه آسیب بزنی، حتما کمک بگیر. با یه دکتر صحبت کن یا با شماره تلفن اورژانس اجتماعی ۱۲۳ تماس بگیر. اگه خودت یا کسی که می‌شناسی در خطر فوری هستین، به ۱۱۰ زنگ بزنین.

تو چه سنی شروع می‌شه؟

معمولا قبل از ۱۵ سالگی شروع می‌شه. اولش بهش می‌گن اختلال سلوک. بچه‌هایی که اختلال سلوک دارن، یه رفتارهای پرخاشگرانه و نافرمانی از خودشون نشون می‌دن که ممکنه به بقیه آسیب بزنه. ممکنه دروغ بگن، دزدی کنن، به قوانین توجهی نکنن یا بقیه رو اذیت کنن. دو تا از مهم‌ترین نشانه‌های ASPD تو بچه‌ها، آتیش‌بازی و اذیت کردن حیوونا هستش.

بعضی وقتا ممکنه پدر و مادرها یا دکترا متوجه نشانه‌های اختلال سلوک نشن. این نشانه‌ها ممکنه با یه سری اختلال‌های دیگه قاطی بشن، مثل:

• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD).
• افسردگی.
• اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD).

اگه اختلال سلوک زود تشخیص داده بشه و درمانش شروع بشه، ممکنه این رفتارها تا بزرگسالی ادامه پیدا نکنه. اما اگه ادامه پیدا کنه، بعد از ۱۸ سالگی بهش می‌گن اختلال شخصیت ضداجتماعی. نشون داده شده که علائم ASPD بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی بدتر می‌شه و بعد از ۴۰ سالگی بهتر می‌شه.

علتش چیه؟

دکترا هنوز دقیقا نمی‌دونن علت اختلال شخصیت ضداجتماعی چیه. تحقیقات نشون می‌ده که عوامل مختلفی توش دخیل هستن، از ژنتیک گرفته تا تجربه‌هایی که تو بچگی داشتی. یکی از مهم‌ترین عوامل، زیست‌شناسی مغزه. ممکنه سطح سروتونین تو مغزت غیرطبیعی باشه. سروتونین یه ماده شیمیاییه که حال و هوات رو تنظیم می‌کنه. تغییر تو میزان سروتونین مغزت ممکنه باعث رفتارهای اختلال شخصیت ضداجتماعی بشه.

ارثیه؟

ژنتیکت ممکنه باعث بشه احتمال ابتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی بیشتر بشه. تحقیقات در حال انجام هستن تا بفهمن ژن‌ها چطوری تو این اختلال نقش دارن، اما هنوز ژن‌های دقیقی که مسئولش هستن، شناسایی نشدن. تحقیقات نشون داده اگه یکی از بستگان خونی ASPD داشته باشه، احتمال ابتلا به این اختلال تو هم بیشتر می‌شه.

عوامل خطرش چیا هستن؟

اختلال شخصیت ضداجتماعی می‌تونه هر کسی رو تحت تاثیر قرار بده. اما اگه این شرایط رو داشته باشی، احتمال ابتلا بهش بیشتره:

• قبل از ۱۵ سالگی اختلال سلوک تشخیص داده شده باشه.
• مرد باشی.
• تو بچگی آسیب روحی یا سوءاستفاده رو تجربه کرده باشی.
• اعتیاد به مواد مخدر یا الکل داشته باشی یا یکی از بستگان خونی‌ت این مشکل رو داشته باشه.
• تو خونواده‌ت سابقه بیماری‌های روانی وجود داشته باشه.
• نسبت به همسن و سالات، تو درسات ضعیف‌تر باشی.
• سابقه زندان داشته باشی.

عوارضش چیا هستن؟

اختلال شخصیت ضداجتماعی یه بیماری خطرناکه که جون خود فرد و اطرافیانش رو تهدید می‌کنه. می‌تونه باعث این عوارض بشه:

• اذیت و آزار یا خشونت.
• بی‌توجهی.
• خودکشی.
• اعتیاد به مواد مخدر.
• اعتیاد به الکل.
• دستگیری و زندانی شدن.
• مشکلات جسمی.
• سایر بیماری‌های روانی (افسردگی، اضطراب و غیره).
• ناتوانی در انجام تعهدات شخصی، اجتماعی، کاری یا تحصیلی.

تشخیص و آزمایش‌ها

چطوری تشخیص داده می‌شه؟

یه دکتری که تو بیماری‌های روانی تخصص داره، مثل روانشناس یا روانپزشک، می‌تونه اختلال شخصیت ضداجتماعی رو تشخیص بده. اونا یه ارزیابی روانشناختی انجام می‌دن. این یه روشیه که باهاش افکار و رفتارهای یه نفر رو بررسی می‌کنن و دنبال الگوهایی می‌گردن که به اختلال شخصیت ضداجتماعی مربوط باشن. دکترا از معیارهای تشخیصی که تو ویرایش پنجم کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) اومده استفاده می‌کنن. این کتاب، راهنمای تخصصی انجمن روانپزشکی آمریکا برای تشخیص بیماری‌های روانیه.

معمولا کسایی که اختلال شخصیت ضداجتماعی دارن، خودشون دنبال تشخیص نمی‌رن. معمولا دادگاه دستور ارزیابی روانی می‌ده.

آزمایش داره؟

هیچ تست خودارزیابی، آزمایش خون یا اسکن مغزی نمی‌تونه اختلال شخصیت ضداجتماعی رو تشخیص بده. اگه یه سری نشانه‌ها یا رفتارها باعث نگرانی شد، حتما به دکتر مراجعه کن. اول می‌تونی پیش یه دکتر عمومی بری. اون سابقه پزشکیت رو بررسی می‌کنه، معاینه فیزیکی انجام می‌ده و علائمت رو ارزیابی می‌کنه. بعدش ممکنه دکترت تو رو به یه روانپزشک یا روانشناس ارجاع بده تا ارزیابی روانی انجام بدن و ASPD رو تشخیص بدن.

تشخیص افتراقی

تشخیص افتراقی یه روشیه که دکترت باهاش می‌تونه بین چند تا بیماری که علائمشون شبیه به همه، تفاوت قائل بشه. یه سری بیماری‌ها می‌تونن شبیه اختلال شخصیت ضداجتماعی باشن، به خاطر همین دکترت ممکنه قبل از اینکه تشخیص قطعی بده، این بیماری‌ها رو بررسی کنه:

• اختلال شخصیت مرزی (BPD)، یا تغییرات شدید تو حال و هوا و رفتارهای فریبکارانه.
• اختلال شخصیت خودشیفته (NPD)، یا حس خودبزرگ‌بینی.
• اعتیاد به مواد مخدر یا الکل.

درمان

چطوری درمان می‌شه؟

دکترت ممکنه این روش‌های درمانی رو برای اختلال شخصیت ضداجتماعی پیشنهاد بده:

• دارو: دارو می‌تونه به درمان علائمی مثل پرخاشگری و تغییرات خلقی کمک کنه.
• روان‌درمانی: درمان شناختی رفتاری (CBT) یه نوع مشاوره هستش که روی تغییر طرز فکر و رفتارت تمرکز داره. تراپی می‌تونه بهت کمک کنه ببینی رفتارت چه تاثیری روی بقیه داره. ممکنه از تراپی فردی، گروهی یا خانواده‌درمانی سود ببری.

ممکنه دکترت ترکیبی از دارو و روان‌درمانی رو پیشنهاد بده. همچنین، ممکنه برای سایر بیماری‌های زمینه‌ای مثل اعتیاد به مواد مخدر هم درمان ارائه بده. درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی از نظر بالینی سخته، چون ممکنه متوجه نشی که افکار و رفتارهات آسیب‌زننده هستن. معمولا وقتی کسی پیشنهاد کمک می‌ده، ناراحت می‌شی یا واکنش نشون می‌دی. بدون که وقتی آماده شدی، درمان در دسترس هستش. انجامش آسون نیست، اما درمان می‌تونه ازت محافظت کنه و از بقیه هم مراقبت کنه.

چه داروهایی براش هست؟

هنوز هیچ داروی خاصی که FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) تایید کرده باشه، برای اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود نداره. دارو می‌تونه به کنترل پرخاشگری، افسردگی یا تغییرات خلقی کمک کنه. دکترت ممکنه این داروها رو پیشنهاد بده:

• داروهای ضدافسردگی، که می‌تونن سطح سروتونین رو تو مغزت تنظیم کنن. مثل سرترالین و فلوکستین.
• داروهای ضدروان‌پریشی، که می‌تونن رفتارهای خشونت‌آمیز یا پرخاشگری رو کنترل کنن. مثل ریسپریدون و کوئتیاپین.
• تثبیت‌کننده‌های خلق، که به کنترل تغییرات شدید تو خلق و خو یا رفتار کمک می‌کنن. مثل لیتیوم و کاربامازپین.

پیشگیری

می‌شه ازش پیشگیری کرد؟

هیچ راهی برای پیشگیری از اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود نداره. اگه اختلال سلوک تو بچگی تشخیص داده بشه، ممکنه درمان زودهنگام بتونه احتمال ابتلا به ASPD رو تو بزرگسالی کم کنه.

چشم‌انداز

آینده‌ش چطوره؟

اختلال شخصیت ضداجتماعی یه بیماری مادام‌العمره. علائم معمولا حدود ۲۰ سالگی شدیدترین حالت رو دارن و گاهی وقتا تا ۴۰ سالگی بهتر می‌شن. تحقیقات در حال انجام هستن تا بفهمن چرا علائم با بالا رفتن سن تغییر می‌کنن. اگه تو درمان شرکت کنی، ممکنه آینده خوبی داشته باشی، اما باید درمان رو تا آخر عمرت ادامه بدی تا از عوارضش جلوگیری کنی. مسلما درمان برای ASPD آسون نیست. تغییرات شخصی انرژی و تلاش زیادی می‌خواد. قطع کردن درمان می‌تونه باعث بدتر شدن علائمت بشه و این باعث می‌شه در معرض خطر آسیب رسوندن به خودت و بقیه قرار بگیری.

خوب می‌شه؟

هیچ درمانی برای اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود نداره. اما با درمان می‌شه این بیماری رو کنترل کرد. درمان مناسب ممکنه بهت کمک کنه رفتارت رو تنظیم کنی و آسیب به اطرافیانت رو کم کنی. داشتن روابط سالم و یه سیستم حمایتی، عوامل کلیدی تو کنترل طولانی‌مدت ASPD هستن.

زندگی باهاش

کی باید به دکتر مراجعه کنم؟

اگه خودت یا کسی که می‌شناسی هر کدوم از این علائم رو داشتین، سریعا به دکتر مراجعه کنین:

• تغییرات شدید خلقی.
• خودزنی.
• فکرهای خودکشی.
• رفتار خشونت‌آمیز.

می‌تونی با شماره تلفن اورژانس اجتماعی ۱۲۳ تماس بگیری. این خط تلفن تو رو به یه شبکه از مراکز بحران محلی وصل می‌کنه که حمایت عاطفی رایگان و محرمانه ارائه می‌دن. این مراکز از افرادی که تو بحران خودکشی هستن یا ناراحتی عاطفی دارن، ۲۴ ساعته و هفت روز هفته حمایت می‌کنن. تو مواقع اضطراری، با ۱۱۰ تماس بگیر.

چه سوالایی رو باید از دکترم بپرسم؟

سوالایی که می‌تونی از دکترت بپرسی:

• چه نوع درمانی رو پیشنهاد می‌دین؟
• درمان عوارض داره؟
• اگه حالم بهتر شد، باید درمان رو ادامه بدم؟
• چه نوع تراپی رو پیشنهاد می‌دین؟
• چند وقت یه بار باید تو تراپی شرکت کنم؟

خیلی از مردم فکر می‌کنن اختلال شخصیت ضداجتماعی یعنی از جمع خوشت نیاد و دوست داشته باشی تنها باشی. اما ASPD یه بیماری روانی جدیه. ممکنه بدون فکر کردن به عواقب رفتارهات یا تاثیری که روی بقیه داره، یه کارایی بکنی. معمولا تشخیص و درمان با دستور دادگاه و در نتیجه رفتارهای غیرقانونی اتفاق می‌افته. این می‌تونه یه اقدام نجات‌دهنده باشه. بدون که درمان یه مجازات نیست. با مراقبت و حمایت اطرافیانت، درمان در دسترس هستش تا بهت کمک کنه حالت بهتر بشه. سلامت روانی‌ت به اندازه سلامت جسمی‌ت مهمه. متخصصان سلامت روان می‌تونن بهت کمک کنن تا از زندگی‌ت لذت ببری.