برنامه‌های زمان‌بندی ثابت: چطور رفتارها رو با زمان‌بندی مشخص تقویت کنیم؟

تقویت رفتارها با برنامه‌های زمان‌بندی ثابت: یه نگاهی به کارکردش

تو یادگیری عملی، برنامه‌های زمان‌بندی ثابت یه جور تقویته که توش، بعد از یه مدت زمان مشخص، اولین واکنشی که نشون داده می‌شه پاداش می‌گیره. این برنامه باعث می‌شه که درست نزدیکای آخر دوره، واکنش‌ها خیلی زیاد بشن، اما یهو بعد از گرفتن پاداش، واکنش‌ها خیلی آروم‌تر می‌شن. مثل حقوق هفتگی، ارزیابی عملکرد سالانه یا امتحانایی که هر جمعه صبح برگزار می‌شه.

نگاه کلی به برنامه‌های زمان‌بندی ثابت

تو برنامه‌های زمان‌بندی ثابت، تقویت فقط بعد از گذشتن یه زمان معلوم اتفاق می‌افته. این قضیه می‌تونه رو سرعت و قدرت واکنش‌ها اثر بذاره. دونستن اینکه چطوری از این نوع برنامه درست استفاده کنیم، بهمون کمک می‌کنه تصمیم بگیریم که آیا این برنامه به درد ما می‌خوره یا نه.

چند تا مثال از برنامه‌های زمان‌بندی ثابت

برای اینکه بهتر بفهمیم این برنامه تقویت چطوری کار می‌کنه و رو رفتارها چه تأثیری می‌ذاره، خوبه که به چند تا مثال مختلف نگاهی بندازیم.

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت توی آزمایشگاه

فکر کن داری به یه موش یاد می‌دی که یه اهرم رو فشار بده، اما فقط بعد از گذشت ده دقیقه، اولین واکنشش تقویت می‌شه. موشه تو پنج دقیقه اول بعد از گرفتن پاداش، زیاد اهرم رو فشار نمی‌ده، ولی هر چی به ده دقیقه نزدیک‌تر میشه، بیشتر و بیشتر اهرم رو فشار می‌ده.

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت تو دنیای واقعی

حقوق هفتگی یه مثال خوب از برنامه‌های زمان‌بندی ثابته. کارمند هر هفته یه بار تقویت می‌گیره، که این ممکنه باعث بیشتر شدن واکنش‌ها نزدیکای روز پرداخت بشه. چکاپ‌های دندون‌پزشکی هم بر اساس یه برنامه زمان‌بندی ثابت انجام می‌شن. کسایی که هر شش ماه یه بار برای معاینه و تمیز کردن دندون‌شون می‌رن، معمولاً قبل از معاینه، بیشتر به تمیز کردن دندوناشون اهمیت می‌دن، ولی تو این شش ماه، شاید کمتر به این موضوع توجه کنن.

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت تو یادگیری عملی

همون‌طور که شاید یادتون باشه، یادگیری عملی بر اساس تقویت یا تنبیه برای قوی‌تر کردن یا ضعیف کردن یه واکنشه. این فرایند یادگیری شامل ارتباط دادن رفتار با نتیجه‌شه. رفتارهایی که نتیجه‌شون خوبه، قوی‌تر می‌شن و احتمال اینکه دوباره اتفاق بیفتن بیشتر می‌شه. اما کارهایی که نتیجه‌شون بد باشه، احتمال اینکه دوباره تکرار بشن، کمتر می‌شه. یه روانشناس معروف به اسم بی.اف. اسکینر، اولین کسی بود که این فرایند یادگیری عملی رو توضیح داد. اون دید که با تقویت رفتارها، اون رفتارها قوی‌تر می‌شن. اما برای تنبیه رفتارها، اون رفتارها ضعیف می‌شن.

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت چطوری کار می‌کنن

علاوه بر این فرایند اصلی، اون همچنین گفت که سرعت تقویت یا تنبیه رفتارها هم تو سرعت و قدرت واکنش‌ها نقش داره.

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت چطوری کار می‌کنن؟

برای اینکه بهتر بفهمیم برنامه زمان‌بندی ثابت چطوری کار می‌کنه، بیایین دقیق‌تر به خود کلمه نگاه کنیم: یه برنامه به سرعت دادن تقویت یا اینکه یه واکنش چقدر تقویت می‌شه اشاره داره. فاصله (Interval) به یه دوره زمانی اشاره داره که نشون می‌ده سرعت دادن به تقویت به چقدر زمان بستگی داره. و در نهایت، «ثابت» (Fixed) یعنی زمان دادن به تقویت تو برنامه، قابل پیش‌بینی و تغییرناپذیر تنظیم شده.

مثلاً، فکر کن داری به یه کبوتر یاد می‌دی روی یه کلید منقار بزنه. تو این حیوون رو تو یه برنامه زمان‌بندی ثابت 30 ثانیه‌ای (FI-30) می‌ذاری، یعنی پرنده هر 30 ثانیه یه دونه غذا می‌گیره. کبوتر می‌تونه تو این مدت به نوک زدن به کلید ادامه بده. با این حال، اون فقط برای اولین نوک زدنی که بعد از 30 ثانیه انجام می‌ده تقویت می‌گیره.

ویژگی‌های برنامه‌های زمان‌بندی ثابت

چند تا ویژگی هست که برنامه‌های زمان‌بندی ثابت رو خاص می‌کنه. بعضی از این ویژگی‌ها رو می‌شه مثبت دید، در حالی که بعضی دیگه‌شون ممکنه منفی باشن:

• باعث می‌شه یه مکث قابل توجه بعد از تقویت تو واکنش‌ها به وجود بیاد.
• واکنش‌ها با نزدیک شدن به زمان تقویت، کم‌کم زیاد می‌شن.

مشکل اصلی این نوع برنامه اینه که رفتار معمولاً درست قبل از دادن تقویت اتفاق می‌افته. سرعت واکنش تو یه برنامه تقویت با فاصله ثابت، نسبتاً قابل پیش‌بینیه؛ این سرعت با نزدیک شدن به زمان تقویت زیاد می‌شه و بعد از تقویت، یهو کم می‌شه. مثلاً، اگه یه دانش‌آموز بدونه که هر جمعه امتحان داره، شاید فقط از شب پنجشنبه شروع به درس خوندن بکنه. اگه یه بچه بدونه که روز یه شنبه به شرط تمیز بودن اتاقش پول تو جیبی می‌گیره، احتمالاً تا شب شنبه اتاقش رو تمیز نمی‌کنه.

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت هم‌چنین ممکنه به مرور زمان تأثیری منفی رو انگیزه داشته باشن، چون تقویت انقدر قابل پیش‌بینی می‌شه که ممکنه از نظر پاداش تأثیر کمتری داشته باشه.

این قضیه به چه درد شما می‌خوره؟

برنامه‌های زمان‌بندی ثابت می‌تونن ابزار مهمی تو آموزش رفتارهای جدید باشن. بعضی وقتا این برنامه‌ها به طور طبیعی اتفاق می‌افتن، در حالی که تو موقعیتای دیگه به طور مصنوعی ساخته می‌شن و توسط سیستم‌های پاداش کنترل می‌شن. اگه شما می‌خوای از یه جور برنامه تقویت برای آموزش یه رفتار استفاده کنی، مهمه که بفهمی برنامه زمان‌بندی ثابت چطوری ممکنه رو سرعت یادگیری و هم‌چنین سرعت واکنش تأثیر بذاره.