محرک شرطی چیه و چطور واکنش‌هامونو شکل میده؟

تحریک شرطی: یه نگاه نزدیک به این مسئله و نحوه‌ی کارکردش

تحریک شرطی، در واقع یه تحریک خنثیه که آخر سر، باعث ایجاد یه واکنش شرطی می‌شه. برای اینکه این تحریک بتونه همچین واکنشی رو ایجاد کنه، اولش باید با یه تحریک غیرشرطی مرتبط بشه. این مفهوم، یه بخش خیلی مهم از فرایند شرطی‌سازی کلاسیک به حساب میاد.

شرطی‌سازی کلاسیک، یه روش یادگیریه که برای اولین بار، توسط یه فیزیولوژیست روسی به اسم ایوان پاولف، توضیح داده شد. پاولف داشت روی سیستم گوارشی سگ‌ها تحقیق می‌کرد که متوجه شد اگه یه تحریک با چیزی که قبلا یه واکنش طبیعی ایجاد می‌کرده، ترکیب بشه، می‌تونه باعث بشه که همون تحریک خنثی هم، همون واکنش رو به وجود بیاره. این کشف، یه نقش اساسی تو پیشرفت رفتارگرایی داشت؛ یعنی یه رویکرد تو روانشناسی که رو نقش یادگیری و محیط تو رفتار انسان، خیلی تأکید داره.

نکات کلیدی

• تحریک شرطی، تو شرطی‌سازی کلاسیک، یه نقش کلیدی داره.
• بعد از اینکه این تحریک با چیزی که به طور خودکار یه واکنش رو ایجاد می‌کنه، چند بار تکرار شد، یه تحریک خنثی به تدریج همون واکنش رو به وجود میاره.
• تو این مرحله، تحریک خنثی به عنوان تحریک شرطی شناخته می‌شه.

اینکه بفهمیم این فرایند چطور کار می‌کنه، می‌تونه بهمون کمک کنه که بهتر درک کنیم چطوری بعضی از واکنش‌ها، می‌تونن شرطی بشن.

عملکرد تحریک شرطی

ایوان پاولف، برای اولین بار فرایند شرطی‌سازی کلاسیک رو، تو آزمایش‌هایی که رو واکنش گوارشی سگ‌ها انجام می‌داد، کشف کرد. اون متوجه شد که سگ‌ها به طور طبیعی، وقتی غذا می‌بینن بزاق دهنشون ترشح می‌شه، اما همچنین وقتی دستیار آزمایشگاه که لباس سفید پوشیده بود رو هم می‌دیدن، شروع به آب دهان ریختن می‌کردن. تو این مورد، تحریک خنثی (دستیار آزمایشگاه) با یه تحریک غیرشرطی (غذا) که به طور طبیعی و خودکار یه واکنش (ترشح بزاق) رو ایجاد می‌کرد، مرتبط شده بود.

بعد از اینکه تحریک خنثی با تحریک غیرشرطی مرتبط شد، به یه تحریک شرطی تبدیل می‌شه که می‌تونه به تنهایی واکنش شرطی رو به وجود بیاره.

مراحل شرطی‌سازی کلاسیک

شرطی‌سازی کلاسیک، تو سه مرحله‌ی اصلی انجام می‌شه:

• کسب: تو این مرحله، ارتباط بین تحریک غیرشرطی و تحریک خنثی، برقرار می‌شه. این دوتا، پشت سر هم تکرار می‌شن تا تحریک خنثی شروع به ایجاد واکنش کنه. به عبارت دیگه، تو مرحله‌ی کسب، تحریک خنثی، تبدیل به یه تحریک شرطی می‌شه.
• خاموشی: تو این مرحله، تحریک شرطی دیگه با تحریک غیرشرطی ترکیب نمی‌شه. در نتیجه، واکنش شرطی ممکنه که آخرش از بین بره.
• بازیابی خودبه‌خود: تو این مرحله، یه واکنشی که قبلا خاموش شده بود، ممکنه یهو دوباره ظاهر بشه.

تعمیم و تمایز

چندتا عامل هستن که ممکنه رو اینکه تحریک شرطی چطوری رفتار رو ایجاد می‌کنه، تأثیر بذارن. بعضی وقتا، تعمیم اتفاق می‌افته. این وقتیه که یه موجود زنده، به چیزی که شبیه تحریک شرطی هستش، واکنش نشون می‌ده. مثلاً، اگه یه سگ به صدای زنگ خاصی، شرطی شده باشه، ممکنه اینو به صداهای دیگه هم تعمیم بده. در نتیجه، وقتی اون صداهای مختلف رو می‌شنوه، همون واکنش رو نشون می‌ده.

تمایز به توانایی تشخیص بین تحریک شرطی و تحریک‌های مشابه اشاره داره.

معنی و مفهوم محرک شرطی

این یعنی ارگانیسم، فقط به محرک شرطی واکنش نشون می‌ده و نه به محرک‌های مشابه.

مثال از محرک شرطی

فرض کنید بوی غذا یه محرک غیرشرطی باشه و احساس گرسنگی هم، واکنشی باشه که به این محرک غیرشرطی داده می‌شه. حالا فکر کنین وقتی بوی غذای مورد علاقتون رو استشمام می‌کنید، صدای سوت هم به گوش می‌رسه. با اینکه صدای سوت به بوی غذا ربطی نداره، اما اگه این صدا چند بار با بوی غذا همراه بشه، آخرش فقط صدای سوت می‌تونه واکنش شرطی رو تحریک کنه. تو این حالت، صدای سوت محرک شرطی به حساب میاد.

مثالی که زدیم، خیلی شبیه به آزمایش اصلی پاولفه. تو آزمایش اون، سگ‌ها، تو پاسخ به غذا، آب دهنشون راه می‌افتاد، اما بعد از اینکه غذا دادن با صدای زنگ همراه شد، سگ‌ها به تنهایی با صدای زنگ هم، آب دهنشون راه افتاد. تو این مثال، صدای زنگ محرک شرطی بود.

محرک شرطی نامرتبط، می‌تونه بعد از شرطی شدن، یه واکنشی رو به وجود بیاره، اما تحقیقات نشون می‌ده که ویژگی‌های محرک شرطی، می‌تونه رو اینکه این محرک، خواص انگیزشی رو به دست میاره یا نه، تأثیر بذاره. مثلاً، یه محرک شرطی که برجسته‌تر یا مطلوب‌تره، ممکنه واکنش قوی‌تری رو ایجاد کنه.

مثال‌های بیشتر از محرک شرطی

نمونه‌های زیادی هست که نشون می‌ده چطوری محرک‌های خنثی می‌تونن از طریق ارتباط با یه محرک غیرشرطی، تبدیل به محرک شرطی بشن. بیاین چندتا مثال دیگه رو بررسی کنیم.

• غذا و بیماری: شما برای ناهار، یه برریتو می‌خورید اما سریع مریض می‌شید. در حالی که غذایی که خوردید، قبلا یه محرک خنثی بوده، حالا با ارتباطش با محرک غیرشرطی (بیماری) تبدیل به یه محرک شرطی می‌شه. در نتیجه، ممکنه نسبت به خوردن دوباره‌ی اون غذا، احساس تنفر کنید.
• حمله سگ: یه روز دارید دوچرخه‌سواری می‌کنید و یه سگ بهتون حمله می‌کنه. حالا، جایی که توش مورد حمله قرار گرفتید، تبدیل به یه محرک شرطی شده و هر بار که از اونجا رد می‌شید، احساس ترس می‌کنید.
• زنگ هتل: یه کارمند هتل، هر بار که صدای زنگی به گوشش می‌رسه، واکنش نشون می‌ده چون اون زنگ، با دیدن مشتری‌هایی که به کمک نیاز دارن مرتبطه و تبدیل به یه محرک شرطی شده.
• زنگ ناهار: دانش‌آموزا، صدای زنگ رو درست قبل از اینکه برای ناهار آزاد بشن، می‌شنون. آخرش، فقط صدای زنگ به تنهایی، باعث می‌شه که دانش‌آموزا، احساس گرسنگی کنن.

این موضوع برای شما چه معنی داره؟

برای اینکه بهتر بفهمیم شرطی‌سازی کلاسیک، چطوری کار می‌کنه، مهمه که بیشتر در مورد هر جنبه از این فرایند یاد بگیریم. یادتون باشه که محرک شرطی، یه زمانی یه محرک کاملاً خنثی بوده. برای اینکه به یه محرک شرطی تبدیل بشه، اولش باید چند بار با یه محرک غیرشرطی که به طور طبیعی و خودکار یه واکنش غیرشرطی رو تولید می‌کنه، همراه بشه. بعد از اینکه این ارتباط برقرار شد، محرک خنثی، تبدیل به یه محرک شرطی می‌شه و اون واکنش هم، واکنش شرطی خواهد بود.