جزایرِ رازآلود: کشف 94 هزار گونه گیاهی نایاب که جهان را تکان داد!

جزایر و شگفتی‌های حیات گیاهی: اکتشافات نوین

یک پژوهش تازه نشان داده است که جزایر تقریباً یک سوم از گونه‌های گیاهی دنیا را در خود جای داده‌اند، در حالی که تنها پنج درصد از کل خشکی‌های زمین را پوشش می‌دهند. دکتر یولیان شرایدر از دانشکده علوم طبیعی دانشگاه مک‌کواری، هدایت تیمی متشکل از دوازده محقق از کشورهای استرالیا، آلمان، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، یونان و ژاپن را بر عهده داشت. این تیم داده‌های مربوط به بیش از ۳۰۴,۱۰۳ گیاه را بررسی کردند – که تقریباً شامل تمام گونه‌های شناسایی‌شده‌ی علمی در سراسر جهان بود – و یک گنجینه از تنوع زیستی جزایر را آشکار ساختند.

این گروه تحقیقاتی دریافتند که ۹۴,۰۵۲ گونه، بومی جزایر هستند. از این تعداد، ۶۳,۲۸۰ گونه، انحصاری (اندِمیک) هستند؛ یعنی در هیچ جای دیگری از کره‌ی زمین یافت نمی‌شوند و این رقم نشان‌دهنده ۲۱ درصد از تنوع گیاهی کل جهان است. این تحقیق که نتایجش در مجله‌ی Nature منتشر شده، اولین ارزیابی جامع در سطح جهانی از گیاهان آوندی بومی و انحصاری جزایر دریایی را ارائه می‌دهد. گیاهان بومی به طور طبیعی در یک جزیره وجود دارند، اما گیاهان انحصاری فقط و فقط در همان جزیره یا گروهی از جزایر یافت می‌شوند و بس.

گیاهان آوندی تقریباً شامل اکثر گیاهان روی زمین می‌شوند و شامل درختان، درختچه‌ها، گیاهان علفی، سرخس‌ها و علف‌ها می‌شوند. این گیاهان دارای سیستم گردش خون هستند (آوند)، بر خلاف گیاهان غیرآوندی مانند خزه‌ها و جلبک‌های کبدی.

دکتر شرایدر می‌گوید: “این اولین باره که ما چنین درک کاملی، در سطح جهانی، از اینکه هر گونه در کجا قرار دارد، پیدا می‌کنیم. حالا می‌توانیم وضعیت حفاظت از بعضی از نادرترین گیاهان را بررسی کنیم و راهبردهای متفاوتی برای حفظ آن‌ها ارائه دهیم، مثل شناسایی باغ‌های گیاه‌شناسی که می‌توانند پناهگاهی برای جمعیت‌های در حال انقراض باشند.”

این مطالعه نشان می‌دهد که فقط شش درصد از جزایری که گونه‌های انحصاری را در خود جای داده‌اند، به هدف سازمان ملل برای حفاظت از ۳۰ درصد از مناطق خشکی و دریا تا سال ۲۰۳۰ رسیده‌اند.

کانون‌های تنوع گیاهی در جزایر

این پژوهش، چندین کانون انحصاری گیاهی را شناسایی کرده است؛ مناطقی که شمار زیادی از گونه‌ها را در خود جای داده‌اند که در هیچ جای دیگری یافت نمی‌شوند. تقریباً همه‌ی این مناطق، جزایر بزرگ و گرمسیری با توپوگرافی پیچیده و تاریخی طولانی از انزوا هستند. در صدر این فهرست، ماداگاسکار قرار دارد که خانه‌ی ۹۳۱۸ گونه گیاهی انحصاری است. این کشور جزیره‌ای واقع در آفریقا، به دنبال خود، گینه نو (۸۷۹۳ گونه انحصاری)، بورنئو (۵۷۶۵)، کوبا (۲۶۷۹) و کالدونیای جدید (۲۴۹۳) را دارد.

دکتر شرایدر می‌گوید: “فاصله‌های جغرافیایی زیاد و اقلیم‌ها و محیط‌های متفاوت، باعث می‌شود که گونه‌های جدید با سرعت زیادی تکامل پیدا کنند (یا به اصطلاح ‘تک گونه’ شوند).” این انزوا به نمونه‌های شگفت‌آوری از تکامل گیاهان منجر شده؛ در هاوایی، ۱۲۶ گونه از لوبلیاها، ریشه‌های خود را به یک رویداد استعماری واحد برمی‌گردانند. با این حال، بسیاری از گیاهانی که در انزوا تکامل یافته‌اند و سازگاری‌های ویژه‌ای با اکوسیستم اصلی خود پیدا کرده‌اند، ممکن است برای رقابت با گونه‌های مهاجم، آمادگی کافی نداشته باشند. تغییرات اقلیمی یک تهدید دیگر است. بالا آمدن سطح دریا و افزایش رخدادهای آب و هوایی خطرناک می‌تواند برای جزایر کم‌ارتفاع و فلورِ (گیاهان) منحصر به فرد آن‌ها، فاجعه‌بار باشد.

این تیم، یک فهرست استاندارد از تمام گیاهان آوندی شناخته‌شده که در جزایر وجود دارند، تهیه کرده و پراکندگی جغرافیایی، روابط خویشاوندی و خطر انقراض آن‌ها را ثبت کرده است. این مجموعه داده‌ها همچنین یک مبنای حیاتی برای رصد تغییرات در جوامع گیاهی جزایر در طول زمان فراهم می‌کند و می‌تواند یک نقشه راه برای اولویت‌بندی تلاش‌های حفاظتی ارائه دهد.

دکتر شرایدر می‌گوید: “در پلینزی فرانسه، داشتم سعی می‌کردم یکی از نادرترین گیاهان دنیا، یک درختچه گل‌دار به نام تیاره آپتاهی (Sclerotheca raiateensis) را پیدا کنم که فقط چند تا از آن در طبیعت باقی مانده است.” این گیاه، گل‌های بزرگ و خوش‌بویی دارد و جایگاه مهمی در فرهنگ و افسانه‌های محلی دارد، اما به شدت برداشت شده و مورد حمله موش‌ها قرار گرفته است. دکتر شرایدر ادامه می‌دهد: “تا به حال هیچ‌کس نتوانسته این گونه را در باغ‌های گیاه‌شناسی پرورش دهد، بنابراین ممکن است در آینده‌ای نزدیک، منقرض شود.”