چرا دیگه بوی عطرتو حس نمی‌کنی ولی بقیه میفهمن؟ راز خوگیری و روابطت!

نگاهی گذرا به پدیدۀ خوگیری

اگه بخوایم خیلی ساده خوگیری رو تعریف کنیم، یعنی اونقدر به یه چیزی توی محیط اطرافمون (مثلا یه صدا) عادت می‌کنیم که دیگه متوجهش نمیشیم. خوگیری یعنی کاهش واکنش به یه محرک، بعد از اینکه چند بار اون محرک رو تجربه کردیم. انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) خوگیری رو این‌جوری تعریف می‌کنه که به یه “شرایط یا محرک، عادت کردن” که تاثیرش رو کم می‌کنه. مثلا، یه صدای جدید توی محیطتون، مثل زنگ جدید موبایلتون، اولش شاید توجهتون رو جلب کنه یا حتی حواستون رو پرت کنه. اما وقتی به اون صدا عادت کردید، دیگه کمتر بهش توجه می‌کنید و واکنشتون هم کم میشه. این فرآیند، یه نمونۀ خوب از خوگیریه. توی این مقاله، می‌خوایم چند تا مثال از خوگیری توی زندگیتون رو بررسی کنیم، دربارۀ اینکه چرا این اتفاق می‌افته حرف بزنیم و راه‌هایی برای کم کردنش رو هم مرور می‌کنیم.

مثال‌هایی از خوگیری

برای اینکه بفهمیم خوگیری چطوری کار می‌کنه، بریم سراغ چند تا مثال. خوگیری توی خیلی از جنبه‌های زندگی ما نقش داره، از یادگرفتن تا درک چیزها.

یادگرفتن

خوگیری موقع یادگرفتن یه چیز، یه چیزیه که مرتب توی زندگی روزمره‌تون داره اتفاق میفته، ولی احتمالا اصلا خبر ندارید! در واقع، خوگیری یه شکل رایج از یادگیریه. این فرآیند به آدما کمک می‌کنه محرک‌های بی‌اهمیت رو نادیده بگیرن و روی چیزایی تمرکز کنن که واقعا باید بهشون توجه داشته باشن. مثلا، فرض کنید دارید درس می‌خونید و تلویزیون هم روشنه. اولش شاید تلویزیون حواستون رو پرت کنه، اما خوگیری بهتون این امکان رو میده که صدای تلویزیون رو نادیده بگیرید و روی درس‌تون تمرکز کنید.

درک چیزها

فکر کنید توی حیاط پشتی خونتون هستید و یه صدای بلند از حیاط همسایه میاد. اون صدای غیرعادی، سریع توجهتون رو جلب می‌کنه و با خودتون می‌پرسید چی داره اتفاق میفته. روزهای بعد، صدای کوبیدن مرتب ادامه داره. آخر سر، شما کلا اون صدا رو نادیده می‌گیرید. این یه نمونه از خوگیری توی ادراک کردنه. فقط صدا نیست که باعث خوگیری میشه، بقیۀ حواس ما هم تحت تاثیر قرار می‌گیرن. مثلا، هر صبح، وقتی دارید آماده میشید برید سر کار، یه کم عطر می‌زنید. چون هر روز این کار رو می‌کنید، یه مدت کوتاه طول میکشه که دیگه بوی عطرتون رو حس نکنید، ولی بقیۀ آدما ممکنه بوش رو حس کنن، حتی اگه شما دیگه متوجهش نشید. شما همچنین میتونید خیلی راحت به ویژگی‌های خاص محیط اطرافتون عادت کنید. فرض کنید به یه آپارتمان جدید توی یه شهر اسباب‌کشی کردید که نزدیک مترو باشه. اولش، شاید صدای قطارهایی که شبانه‌روز دارن رفت و آمد می‌کنن، آزاردهنده یا حتی نگران‌کننده باشه. اما وقتی به خونه جدیدتون عادت کردید، صدای مترو هم میشه جزئی از زندگیتون و دیگه متوجهش نمیشید.

عادت کردن به درد

میشه به درد عادت کرد؟ تحقیقات نشون میده که میشه، ولی این نوع خوگیری، بیشتر مربوط به مغز میشه تا بی‌حسی واقعی به حس درد.

خوگیری احساسی

خوگیری میتونه از نظر احساسی هم اتفاق بیفته، مثلا وقتی ما با سیل مداوم اخبار بد و پست‌های منفی توی شبکه‌های اجتماعی مواجه میشیم. مطالعات نشون داده که عادت کردن به رنج دیگران میتونه باعث بشه آدما کمتر تمایل به کمک داشته باشن، مخصوصا اگه فکر کنیم که مردم به تجربۀ بلایای پی‌درپی عادت کردن.

استفاده توی روان‌درمانی

بعضی از رویکردهای روان‌درمانی به خوگیری تکیه دارن. مثلا، توی درمان فوبیاها (ترس‌های شدید)، عادت دادن آدما به منبع ترسشون، یکی از راه‌ها برای کمک بهشون توی غلبه کردن به ترسشونه. درمان مواجهه از مواجهۀ تدریجی با چیزایی که آدما ازشون می‌ترسن استفاده می‌کنه تا بهشون کمک کنه بر فوبیاشون غلبه کنن. مثلاً فرض کنید کسی از تاریکی می‌ترسه: اول، این آدم فقط تصور می‌کنه که توی یه اتاق تاریکه. بعد از اینکه به این تجربۀ خیالی عادت کرد، کم‌کم خودش رو به منابع واقعی اضطرابش نزدیک‌تر می‌کنه—مثل ایستادن جلوی در یه اتاق تاریک—تا اینکه در نهایت با ترسش مواجه میشه و کاملا توی یه اتاق تاریک می ایسته. آخر سر، این آدم به اون محرک (تاریکی کامل) عادت میکنه و دیگه واکنشی از جنس ترس بهش نشون نمیده.

عواملی که روی خوگیری تاثیر میذارن

خوگیری همیشه به یه شکل اتفاق نمیفته. چند تا عامل میتونن روی سرعت عادت کردن شما به یه محرک تاثیر بذارن. بعضی از این عوامل شامل اینان:

• تغییر: تغییر شدت یا مدت زمان تحریک میتونه باعث بشه واکنش اولیه دوباره برگرده. پس، اگه صدای کوبیدن از حیاط همسایه‌تون به مرور زمان بلندتر بشه یا ریتمش تغییر کنه، احتمالا دوباره متوجهش میشید.
• مدت زمان: اگه یه محرک برای مدتی طولانی و کافی ارائه نشه و بعد یهو دوباره معرفی بشه، واکنش با همۀ قدرتش دوباره ظاهر میشه.

خوگیری و تاثیرش روی روابط اجتماعی

اگه صدای بلند همسایه پر سروصداتون یهو قطع بشه و دوباره شروع بشه، احتمالا کمتر بهش عادت می‌کنید. تکرار: هر چی یه محرک بیشتر تکرار بشه، خوگیری سریع‌تر اتفاق میفته. مثلا، اگه هر روز از همون عطر استفاده کنید، احتمالا زودتر دیگه متوجهش نمیشید تا وقتی که فقط توی مناسبت‌های خاص ازش استفاده کنید. شدت: محرک‌های خیلی شدید معمولا باعث خوگیری کندتری میشن. بعضی وقتا، خوگیری اصلا اتفاق نمیفته. توی بعضی از موارد، مثل صداهای آزاردهنده مثل زنگ ماشین یا آژیر، این منطقیه. زنگ ماشین نمیتونه یه هشدار موثر باشه اگه آدما بعد از چند دقیقه دیگه بهش توجه نکنن.

نظریه‌های خوگیری

خوگیری یه نمونه از یادگیری غیر وابسته است. توی این نوع یادگیری، هیچ پاداش یا تنبیهی با محرک مرتبط نیست. مثلا، شما به خاطر صداهای همسایه‌تون نه دردی رو حس می‌کنید و نه لذتی. دو تا نظریۀ روان‌شناسی معروف دربارۀ اینکه چرا ما خوگیری رو تجربه می‌کنیم وجود داره:

• نظریۀ مقایسه (یا مدل عصبی): مغز ما یه مدل‌هایی از محرک‌های مورد انتظار درست می‌کنه. وقتی شما مکررا با یه محرک مواجه میشید، مغز اون محرک رو با مدلی که ساخته مقایسه میکنه. اگه اون محرک با مدل مغزتون یکی باشه، خوگیری اتفاق میفته.
• نظریۀ دو عاملی (یا دو فرآیندی): وقتی که قرار گرفتن مکرر توی معرض یه محرک باعث کاهش حساسیت حسی و برانگیختگی میشه، خوگیری اتفاق میفته.

خوگیری توی روابط

خوگیری میتونه توی دنیای اجتماعی ما عواقب واقعی داشته باشه. مثلا، “رضایت از رابطه” یه نوع خوگیریه. در ادامه چند تا دلیل میاریم که چرا این اتفاق میفته:

• ما به خوبی‌ها و بدی‌ها عادت می‌کنیم: وقتی آدما رو بهتر می‌شناسیم، دیگه به جزئیات کوچیک توجه نمی‌کنیم و به خوبی‌ها و بدی‌هاشون عادت می‌کنیم.
• بعضی چیزا رو نادیده می‌گیریم و از بعضی چیزای دیگه ناراحت میشیم: ممکنه به عادت‌های شریک زندگیتون که اولش آزاردهنده به نظر می‌رسید عادت کنید، یا حتی از چیزایی که اولش نادیده میگرفتید، بیشتر ناراحت بشید.
• تازگی، اول توجه رو جلب می‌کنه: توی مراحل اولیۀ هر رابطه‌ای، آدما معمولا به همدیگه بیشتر جواب میدن. هر حس و احساسی هیجان‌انگیز میشه چون جدیده.
• تازگی بالاخره از بین میره: هیجان‌انگیز بودن تازگی یه رابطه، همیشگی نیست. بالاخره، خوگیری شروع میشه و آدما دیگه به جزئیات کوچیک شریک زندگیشون توجه نمی‌کنن.

خوگیری توی یه رابطه لزوما چیز بدی نیست. شور و شوقی که شروع یه رابطه رو مشخص می‌کنه، معمولا تبدیل به یه چیز عمیق‌تر و پایدارتر میشه؛ یه عشق پرمعنی که علاوه بر شور و شوق، با دوستی، حمایت و احترام هم مشخص میشه.

آیا خوگیری برای روابط بده؟

خوگیری توی روابط میتونه مشکل‌ساز بشه وقتی که منجر به نادیده گرفتن طرف مقابل بشه—چیزی که توی یه رابطۀ طولانی‌مدت خیلی راحت اتفاق میفته. با گذشت زمان، ممکنه حس کنید که شریک زندگیتون قدردانی نمی‌کنه که شما چی به این رابطه اضافه می‌کنید. یا شاید این شریک شما باشه که حس می‌کنه از طرف شما نادیده گرفته میشه.

چطوری به خوگیری توی روابط غلبه کنیم

اینجا چند تا راه هست که میتونید برای برگردوندن یه مقدار از جرقه های اولیۀ رابطه و برعکس کردن خوگیری انجام بدید:

• روی نکات مثبت تمرکز کنید: یه زمانی رو بذارید برای فکر کردن به چیزایی که از شریک زندگیتون دوس دارید. چه ویژگی‌هایی رو بیشتر از همه توی این آدم تحسین می‌کنید؟ چه چیزایی اولش شما رو جذب کرد؟
• قدردانی رو تمرین کنید: با گذروندن زمان بیشتر در کنار شریک زندگیتون، شاید راحت روی چیزایی که ازشون ناراحت هستید تمرکز کنید. اگه فقط روی همین ویژگی‌ها تمرکز کنید، ممکنه خیلی سخت بشه که راضی و متصل بمونید. به جاش، به‌خاطر نعمت‌هایی که به زندگیتون میارن، قدردانی کنید.
• احساسات اولیۀ رابطه رو به یاد بیارید: به چیزایی فکر کنید که اولش دربارۀ شریک زندگیتون متوجه شدید و دوست داشتید. به کارهایی که به‌عنوان یه زوج ازشون لذت می‌بردید فکر کنید. وقت گذاشتن برای توجه به اون ویژگی‌ها و دوباره انجام دادن اون فعالیت‌ها یه راه‌حل خوب برای برگشتن به اون ارتباطه.
• یه چیز جدید رو امتحان کنید: روال‌ها و عادت‌ها میتونن مفید باشن، اما میتونن حس خفگی هم ایجاد کنن. دنبال راه‌هایی باشید برای عوض کردن اوضاع و اضافه کردن تازگی به رابطه‌تون. فعالیت‌های جدید رو به‌عنوان یه زوج امتحان کنید و با هم چیزای جدید رو کشف کنید. این میتونه یه راه جالب برای ساختن یه ارتباط قوی‌تر و همچنین روشی برای دیدن شریک زندگیتون از یه زاویۀ جدید باشه.

خلاصه

خوگیری به ما اجازه میده که بعضی از چیزا توی محیط‌مون رو نادیده بگیریم تا بتونیم روی چیزای مهم‌تر تمرکز کنیم. این یه بخش طبیعی از تجربۀ ما توی دنیاست. خوگیری کمک می‌کنه که توی محیط‌هایی که با تجربه‌های حسی و اطلاعات زیاد بمباران میشیم، خوب عمل کنیم. در عین حال، خوگیری میتونه توی روابط ما مشکل‌ساز باشه اگه منجر به نادیده گرفتن دیگران بشه. پیدا کردن راه‌هایی برای برعکس کردن خوگیری با آدمایی که برامون مهم هستن، میتونه به ساختن روابطی که عشق و شادی به‌همراه دارن، کمک کنه.